Мақалада Арал теңізінің бұрынғы құрғаған табанының оңтүстік-шығыс бөлігінде жүргізілген ғылыми зерттеулердің материалдары келтірілген. Зерттеу барысында гранулометриялық құрамын анықтау және химиялық талдаулар жүргізу үшін топырақ үлгілері алынды. Механикалық элементтердің, катиондар мен аниондардың мөлшері, тұздану түрі мен дәрежесі, сондаиақ, топырақ ортасының реакциясы анықталды.

Бұл мақалада авторлар Қазақстанның Абай, Павлодар және Қарағанды облыстарының жартылай шөлейт және құрғақ дала аймақтарының тұзданған және батпақтанған топырақтарын анықтау үшін жер үсті далалық жұмыстар барысында топырақ-морфогенетикалық көрсеткіштерді әзірлеп, пайдаланған. Қазақстанда цифрлық технологиялар негізінде тұзды және батпақты топырақтарды басқару мен мониторингтеу бойынша ғылыми және практикалық ережелер өкінішке орай бүгінгі күнге әлі жоқ. Биыл әзірлеме топырақтық-климаттық аймақтардың орналасуына байланысты осындай жерлердің орналасқан жерін анықтауға мүмкіндік береді. Бұдан басқа, осы топырақтың тұздану дәрежесін ескере отырып, картографиялық моделін әзірлеу өнімді ұзақ өмір сүруін кейіннен сақтай отырып, оларды игеру (жақсарту) жөнінде ұсыныстар әзірлеуге мүмкіндік береді. Тұзды және батпақты топырақтардың қазіргі жағдайын зерттеу республиканың 3 әкімшілік облысын қамтитын бағыттар бойынша дала жұмыстары арқылы жүргізілді. Жартылай шөлейт және құрғақ дала аймақтардың тұзды және батпақты топырақтарының дерекқоры жасалды, ол келесі көрсеткіштерді қамтиды: топырақтың типі және типшесі, топырақ кескіні, морфологиясы, қарашірік пен қоректік элементтердің, суда еритін тұздардың құрамы, гранулометриялық құрамы, сіңірілген негіздер және катионды алмасу сыйымдылығы.

Күздік бидай жинағаннан кейін Қырғызстанның Шу алқабының орталық бөлігінің суармалы егістіктерінде: ақ қыша, ақ түйежоңышқа, жаздық арпа,  фацелия, майлы шалғам сияқты аңыздық сидералдық дақылдарды енгізу перспективалары қарастырылган, бұл суармалы егіншілікті органикалық жүргізу негіздеріне жауап береді. Шу алқабының жайының құрғақ, ыстық климатында өсімдік сидераттарын өсіру бүріккіш қондырғылармен үнемі суаруды қолданумен бірге жүреді. Сидеральды дақылдардың жер үсті және тамыр массасының жинақталуы - ақ қыша, ақ түйежоңышқа, жаздық  арпа,  фацелия, майлы шалғам және олардың картоп өнімділігінің артуына әсері зерттеледі. Алдыңғы дақылдың өсімдік қалдықтарының қиын ыдырайтын нысандарын - топырақтың органикалық заттарын толтыру үшін және өсімдік шаруашылығының экологиялық таза өнімдерін алу кезінде күздік бидай мен сидерат жасыл  фитомассасын бірлесіп минералдандырудың артықшылығы қарастырылады. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының алынған материалдары КР Шу алқабының орталық бөлігіндегі суармалы егістіктерде жасыл сидерат: ақ қыша, ақ түйежоңышқа, жаздық  арпа,  фацелия, майлы шалғам  фитомассасын ұсынуға мүмкіндік береді. 

Мақалада мырыш зауытының өндірістік кешеніне іргелес аумақтың топырақ-өсімдік жамылғысын зерттеу нәтижелері келтірілген. Алынған зерттеу нәтижелері бойынша өнеркәсіптік шығарындылардың топырақ пен өсімдіктерге айтарлықтай теріс әсерін тигізетіні анықталынды. Зерттеу нысаны аумағанда топырақ жамылғысы өсімдіктерден айырылған, эрозиялық үрдістер қарқынды түрде орын алған. Өнеркәсіптік кен орны аумағынан тыс жердегі ағаш-бұталы өсімдіктерідің жапырақтарында қоңыр күйік дақтардың ауқымды орын алуы байқалады, топырақты, өсімдіктерді ластайтын және биотаға әсер ететін мырыш зауытының негізгі қалдықтары қоршаған ортаға зиянды ауыр металдар болып табылады. Зерттеу нысанындағы негізгі утты металдар ретінде мырыш, қорғасын, мыс және кадмий басым ластаушы ауыр металдар болып табылады. Топырақтағы осы элементтердің жалпы формалары ШРК-дан жүздеген есе, жылжымалы формалары 6-7 есе асады.

Қазіргі уақытта ауылшаруашылық дақылдарының жоғары және тұрақты өнім алу үшін жаңа жоғары өнімді сорттарды жасау мен енгізуден басқа, өсімдіктерді қорғаудың әртүрлі құралдарын, өсу стимуляторларын және биологиялық өнімдерді пайдаланумен қатар, минералды тыңайтқыштарды тиімді қолдану, қажетті ауылшаруашылық әдісі болып табылады. Жұмыстың мақсаты азотты тыңайтқыштардың әртүрлі дозаларының жүгері өсімдіктерінің массасының жинақталу динамикасына, дақыл құрылымына, өнімділігіне, сондай-ақ Түркістан облысы Шәуілдір суару алқабында тұзданудың әртүрлі фонында қоректік элементтерді алу мен нормативтік тұтынуға әсерін зерттеу болды. Нәтижелер орташа тұзданған фонға қарағанда әлсіз тұзданған фонда ең жақсы көрсеткіштер белгіленгенін көрсетті. Орташа алғанда, әлсіз тұздалған фонда жүгері өнімділігі азотты тыңайтқыштардың 80 кг/га мөлшеріне байланысты 13,2-14,9 т/га аралығында өзгерді. Сонымен қатар, азоттың бірдей дозаларында тыңайтқыштардың әртүрлі формаларын қолданудан түсімнің өсуі 21,6-37,4 % құрады. Орташа тұзданған фон жағдайында азотты тыңайтқыштар түрлерінің ішіндегі ең жақсы тиімділік фосфор-калий фонына азот тыңайтқышынан 47,7 % қосылған аммоний селитрасын қолдану варианты болды. Жүгері өнімділігі мен құрылым элементтерінің азот тыңайтқышының (х₁) жалпы әсеріне және топырақтың тұздану дәрежесіне (х₂) тәуелділігін нақты көрсететін регрессиялық модельдер алынды: У=18,429 + 0,2656х₁^0,5-37,0995х₂ жоғары детерминация коэффициенті - R₂=0,954. Әлсіз тұзданған фонда жүгері өнімімен азоттың шығарылуы тәжірибе варианттары бойынша жанама өнімнің тиісті мөлшерімен P₈₀K₈₀ вариантында 282,9 кг/га, P₈₀K₈₀+N₁₂₀ (аммоний сульфаты) вариантында 370,1 кг/га-ға дейін, фосфор-P₈₀K₈₀+N₈₀ (мочевина) вариантында 121,4 кг/га, P₈₀K₈₀+N₈₀ (аммоний нитраты) вариантында 160,7 кг/га-ға дейін өзгерді, калий – P₈₀K₈₀+N₈₀ (мочевина) вариантында 325,2 кг/га-дан P₈₀K₈₀+N₈₀ (аммоний сульфаты) вариантында 413,7 кг/га дейін өзгерді. Орташа тұзданған фонда азоттың шығарылуы - 175,3-223,8 кг/га, фосфор – 67,4-89,6 кг/га, калий–178,5-217,3 кг/га аралығында болды. Тыңайтқыштардан азотты пайдалану коэффициенті азот тыңайтқыштарының дозалары мен формаларына және топырақтың тығыздалу дәрежесіне байланысты айтарлықтай өзгерді.

Мақалада ауа райы жағдайлары мен органикалық тыңайтқыштардың өнім құрылымының элементтеріне және жаздық тритикале өнімділігіне әсері туралы зерттеулердің нәтижелері берілген. Зерттеулер «А. И. Бараев атындағы АШҒӨО» ЖШС оңтүстік карбонатты қара топырақтарда 2018-2021 жылдары жүргізілді. Тритикале сүрі жер бойынша өсірілді. Органикалық тыңайтқыш ретінде сүрі жерге түйежоңышқа, эспарцет, жоңышқа, арпабас және ерекшөп шөптерінің құрғақ жер үстіндегі массасы енгізілді. Зерттеу жылдарында жаздық тритикале астық өнімділігінің 2018 жылдан бастап 1,95 т/га-дан 2021 жылы 1,01 т/га-ға дейін төмендеуі байқалды. 1000 дәннің салмағы зерттеу жылдарында айтарлықтай өзгерген жоқ және 37,0-45,7 г аралығында болды. Тритикале дәндерінің саны аудан бірлігіне зерттеу жылдарында 2018 жылы максимумы 6951 дана/м²-дан біртіндеп төмендеді 2021 жылы ең азы байқалды – 2739 дана/м². Әртүрлі көпжылдық шөптердің жер үсті биомассасын органикалық тыңайтқыштар ретінде қолдану нұсқалары бақылаумен салыстырғанда (түйежоңышқа жер үсті биомассасы) тритикаленің өнімділігіне және өнім құрылымының элементтеріне эквивалентті әсер етті. Маусым және тамыз айларында ГТК (Селянинов бойынша) мен тритикале өнімділігі арасында оң корреляция алынды, тәжірибе нұсқаларына тәуелділік орташадан жоғарыға дейін өзгерді (маусыммен r=0,62...0,94, тамызбен r=0,64...0,80). Маусым-тамыз (r=0,59…0,78) аралығындағы астық шығымдылығы мен ГТК (Селянинов бойынша) арасында орташа тәуелділік корреляция алынды. 1000 дән массасының шығымдылыққа әсері екіұшты болды, кейбір жағдайларда байланыс әлсіз (r=-0,21...-0,27), басқаларында - орташа (r=0,33 ... 0,36). Астық шығымдылығы мен 1 м² дән саны арасында оң корреляция анықталды (r=0,61…0,94).

Мақалада Орталық Қазақстанның ауыр құмбалшықты күңгірт қара-қоңыр топырағында картоптың Тамаша сұрпының өнімділігі мен сапасына биологиялық тыңайтқыштардың әсерін зерттеу бағытында жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелері келтірілген. Құрамында қарашірік мөлшері 2,73-2,79 %, жалпы азот - 0,147-0,172 %, жалпы фосфор - 0,20-0,25 %, жылжымалы фосформен және калиймен қамтамасыз етілу деңгейі жоғары, нитрат азотының мөлшері төмен, топырақ ерітіндісінің әлсіз сілтілі жер телімінде жүргізілді. Жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстары картоптың биологиялық тыңайтқыштарға қажеттілігі жоғары екенін көрсетті, тыңайтқыштардың түрлеріне сәйкес 20 %-ға дейін қосымша өнім беріп, сапалық көрсеткіштеріне де оң әсер етті. Биологиялық тыңайтқыштардың тиімділігі оның құрамына ғана емес, сыртқы факторлардың әсерінен, оның ішінде алдымен топырақ жағдайы мен картоптың макроэлементтермен қамтамасыз етілуіне байланысты екендігін көрсетті. 

Ауыл шаруашылығындағы өзінің бай тарихи маңызы бар Сырдария өзенінің бассейні қазір шұғыл түрде назар аударуды талап ететін заманауи мәселелермен бетпе-бет келіп отыр. Негізгі мәселелер топырақ эрозиясы мен төменгі ағыстағы су сапасының төмендеуіне байланысты, олардың екеуі де экожүйе мен жергілікті қауымдастықтарға үлкен қауіп төндіреді. Мазасыздандыратын мәселелердің бірі – осы аймақтағы зерттеулердің жеткіліксіздігі, бұл проблемаларды тиімді түсіну және шешуде маңызды білім алшақтығын қалдырады. Су сапасы мен топырақ эрозиясы арасындағы өзара байланыс елеусіз қалдырмайтын негізгі аспект болып табылады. Тұздылық, ең алдымен, SO₄²⁻ және Ca²⁺ сияқты элементтерден туындайды, топырақтың деградациясында және өсімдік тамырларының суға қол жеткізуіне кедергі жасау арқылы эрозияның күшеюінде шешуші рөл атқарады.

Ағыстың төменгі жағындағы аудандар, әсіресе күріш егістіктеріне тәуелді, олар кең көлемді суаруды қажет етеді, бұл мәселелердің ең ауыртпалығын көтереді. Бұл аймақтардағы эрозия су сапасына каскадты әсер етеді. Егістіктерден эрозияға ұшыраған тұзды топырақ, пестицидтер мен тыңайтқыштар, сайып келгенде, өзенге түсіп, экожүйелер мен жақын маңдағы қауымдастықтарға айтарлықтай қауіп төндіреді. Сонымен қатар, топырақ эрозиясының және деградациясының күшеюі суармалы суға деген сұранысты айтарлықтай арттырды. Топырақтың тұздануы мен өзендердің ластануының қазіргі қарқыны тұрақты болып қалса, Қызылорда облысы үшін бұл көмескі болжам. Санаулы онжылдықтарда бір кездері құнарлы жерлер ауыл шаруашылығына жарамсыз болып, Сырдария өзенінің суы ішуге немесе басқа да маңызды мақсаттарға жарамсыз болуы мүмкін. Бұл зерттеу Сырдария өзені алабындағы су сапасы мен топырақ эрозиясы арасындағы күрделі байланыстарды ашуға бағытталған. Ол топырақ эрозиясының және өзен суының сапасына ықтимал ластаушы заттардың әсерін бағалау үшін Су сапасының индексі (WQI) әдістемесін пайдаланады.

Мақалада Қазақстанның оңтүстік-шығысында жүгері мен соя өсіру кезінде "БиоЭкоГум" отандық сұйық биоорганикалық тыңайтқышты қолдану мәселелері қарастырылады. Вегетациялық кезеңде тұқымдарды өңдеу мен жапырақты азықтандырудың жүгері (Порумбень 458) мен сояның (Жансая, Виктори) өсуіне, дамуына және өнімділігіне әсері зерттелді. Жүгері мен соя тұқымын сұйық биоорганикалық тыңайтқыш ерітіндісімен себу алдында өңдеу өнгіштігін 10-15 % арттырады. Жүгері мен соя өсімдіктерін екі және үш рет жапырақты азықтандыру өсу мен дамуды күшейтеді, соя дәнінің өнімділігін 25-33 % және жүгеріні 75 % арттырады, тамыр биомассасының 50 % өсуіне ықпал етеді және қолданудың экономикалық тиімділігін арттырады. Өндірістік сынақтардың нәтижелері бойынша "БиоЭкоГум" сұйық биоорганикалық тыңайтқышы Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында дәнді және дәнді-бұршақты дақылдарды өсіру кезінде кеңінен енгізу үшін ұсынылады.