Далальщ маршруттьщ зерттеулер непзшде Каспии тещзшщ солтYстiк жагалауыныц топырак жамылгысыныц езгерушщ табиги жэне антропогендж факторлары аныкталды, топырактыц морфологиялык жэне химиялык касиеттершщ ерекшелжтер олардыц деградацияга у^шырау дэрежесi аныкталды. 1:100 000 масштабындагы топырактыц деградацияга ушырау картасы жасалды. Карта жасаган кезде геоакпарттык технологиялар жэне кашыктыктан зерттеу материалдары паидаланылды.

Жер ресурстарын тиiмдi пайдалануга, демек ауыл шаруашылыгыныц жалпы дамуына Yлесiн косатын бiрден б1р непз аумакты дурыс табиги ауыл шаруашылык аудандастыру болып табылады. Fылыми непзделген таботи ауыл шаруашылык; аудандастыру шарушылык саласын дурыс орналастыруга, маманданудыц орындалуына, тиiмдi ауыспалы егшшыжке, тшсшше ауыл шаруашылык дакылдарды ецдеу жэне енгiзуге, алдыцгы катарлы агротехникалык эрозияга карсы жэне агромелиоративтж эдiстердi колдануга септiгiн типзе алады. Макалада АР Арарат топырак округi аумагын табиги ауыл шарушылык аудандастыру туралы мэселелер карастырылган. Осы округтщ жер корыныц топырак жамылгысын зерттеудегi бар материалдардыц негiзiнде, жаца зерттеулердщ нэтйжелерi мен нактылау ауыл шаруашылык аудандастырудыц негiзiнде ауыл шаруашылыгы ендiрiсiндегi жерлердi негурлым тйiмдi зерттеу максатында топырак кунарлылыгына сипаттама берыдь Жан-жакты зерттеу негiзiнде, климат, жер бедер экспозиция, топырак тYзушi жыныстар, топырак туралы бар материалдарды корытындылау, сонымен катар экономикалык жэне ендiрiстiк факторларга баиланысты АР Арарат топырак округшщ табиги ауыл шаруашылык аудандастыру жэне агроендiрiстiк топыракты топтау сызбанускасы жасалды, белгiленген табиги -топырактык аудандар мен топырак топтарыныц кунарлылынына сипаттама берiлдi жэне де жердщ енiмдiлiгi мен кунарлылыгын арттырудыц непзп жолдары усынылды. Булар Республиканыц жер корыныц ешмдШгш арттыру мен паидануды жаксартуда карастырлаган агрозоотехникалык, мелйоратйвтi, агромелиративт жэне топыракты коргау iс-шараларын жоспарлауда пайдаланылады деп белгiлендi. Топырак Элемдж Рефератйвтi База (WRB) жYЙесiнiц топырак ресурстары крйтерййлерiне сэйкес келетiн Армения Республикасыныц жаца топырак классификациясы мен номенклатурасы усынылды.

Ширван даласыныц Уджар т8жiрибе телiмшщ топырактарыныц туздану YPДiсiне микрорельефтщ 8серi зерттелдь Зерттеулер н8тижелерi тепс телiмдерге Караганда шагын ойпац жерлерде туздардыц мелшерiнiц бiрнеше есе жогары екенiн керсеттi. Шагын ойпац жерлерде туздану дэрежесi орташа, шт жэне ете кYштi болатыны аныкталды. Тегiс телiмдерде тузданбаган жэне элйз дэрежеде тузданган топырактар таралган. Алынган деректер нэтйжесiнде осы аумактыц топырактарыныц туздануыныц картасы жасалынган.

Алматы облысы тау алды сазды белдеушщ шалгынды сортац топырактарын кешендi мелиорациялау - су-туз кубылымын, ыза-суы децгешн ж8не олардыц минерализациясын темендету жумыстары, келбеу терец (2,4-2,8 м) к8рiздi жагдайда тYпкiлiктi шаю, ауыл шаруашылыгы дакылдарын егу ж8не су кубылымын реттеу аркылы жYргiзiлдi. Макалада шалгынды сортац топырактардыц узак кезецдi мелиорациядан кейiнгi езгерш карастырылган.

Мацалада мырыш зауытыныц 0рктж кешеншщ мацындагы аумацтыц топырац-0амдж жамылгысын зерттеу нэтйжелерi келтiрiлген. Зерттеулер зауыттыц тыгарылыидарымыц топырац пен 0амджке жагымсыз эсер ететiнiн к0рсеттi. Кара топырацтыц бетiнiн елеулi ауданы 0амдтнен айрылган, терец арыц, опырылымдар тYрiнде эрозия YPДiсiне ушыраган жэне топырацтыц бетк цабаты жауын суымен шаИылып, Тихая 0зенiне тYседi. Зауыттыц аумагынан аргы жацта сацталып цалган агаш -буталы 0сiмдiктердiн жапырацтары зауыт шыгарылымдарынан кYЙiп, цоцырцай дацтар басцан, кей жерлерде цурап кеткен. Зауыттыц топырацты, 0Ймджт ластайтын жэне биотага эсер ететiн негiзгi шыгарылымдары ауыр металдар болып табылады. Мырыш, цоргасын, мыс жэне кадмий прйорйтеттi ластаушылар болып табылады. Осы элементтердiн жалпы формалары mектеулi жол берiлген концентрациядан жYз есе, жылжымалы формалары 6-7 есе асып тYседi.

Суармалы ашык кара-коцыр топырактарда 53 жыл бойы тыцайткыш енгiзiлмеген жагдайда жылжымалы фосфор мен алмаспалы калийдщ мелшерь оныц 0-20 см кабатында сэйкесшше 22-30 % жэне 4-8 %-га азайган. Тыцайткыштыц минералды жYЙесiн Колданудан жылжымалы фосфор мелшерi 121-145 %-га кебейдi (24-34 мг/кг топырак), ал алмаспалы калий 15-29 %-га жогарылады. Жылжымалы фосфор мен алмаспалы калийдщ ец жогары жиналуы минералды тыцайщыштар мен киды бiрге колданган нускаларда байкалды, сэйкесiнше 240-278 немесе 27-43 %. Топырактагы нитратты азоттыц кеп мелшерi тыцайткыштарды колдануга Караганда гидротермикалык агрожYЙе жагдайында аныкталды.

1964-2016 жылдар аралыгындагы мезгыдж катардыц статистикалык мэлiметтерi бойынша жаздык бидайдыц ешмдтгше катысты органикалык, минералдык тьщайтцыштардьщ (NPK) eтелiмдiлiriнщ есептелуi мен олардьщ кг эсер етушi заттагы сомасы келтiрiлген. Тыцаитцыштарды бiрге паидаланганда олардыц органикалыц аналогтарыныц eтелiмдiлiгi 13,33-18,75 кг астыкты кураиды, минералды - 10,62-15,38 кг, ал NPK сомасы 1 кг эсер етушi затца - 5,34-7,02 кг астыц.

Макалада азотпен темен камтамасыз етыу жагдаиында еарыетш, K8дiмri боз топырактарда кYздiк арпаны есiрген кезде минералды тыцаиткыштардыц 8р тYрлi тYрлерiн колданудыц салыстырмалы талдауы берiлген. Минералды тыцаиткыштар колдану топырактыц коректж режймiн жаксартады, KYздiк арпаныц есiп-енуiне (r = 0.948) ж8не енiмдiлiгiне жагымды 8сер етiп, шартты тYPде таза табыспен камтамасыз етедь Курамында KYкiрт бар фосфор тацаитныштарын енгiзу KYздiк арпаныц есiп-енуiн жаксартады, (r = 0.943) ж8не ешмдШгш арттырады.

Макалада Акдала суару массившщ рш ерктершщ сытыж к;асиеттерш зерттеуге баиланысты езект мэселелер каралды. Карбонатты, боратты, органикалык; сiлтiлiк пен олардьщ динамикасын тамшылатып суару жэне суару кезшде туракты су тасу эдшмен кYрiш есiру кезещнде салыстыру жYргiзiлдi.

Ею жылдык; зерттеулерден алынган нэтижелер керсеткендеи, топырактыц жылжымалы фосформен камтамасыз етыу децгешнщ эр тYрлi фонында азот тыцаиткыштарыныц YДемелi мелшерлерiн Yстеп коректендiруге енгiзу кант к¥^маиы дэнiнiц енiмдiлiгi мен ешм к¥рылымын езгертуге елеулi эсерiн типздь Тыцаитылган н¥скаларда Казахстанское 16 жэне Казахстанское 20 с¥рыптарыныц дэн ешмдыт осыларга сэикес 24,3-42,9 % жэне 13,6-38,2 %-га артты. Дэн ешмдтгшщ нег¥рлым жогаргы шамалары (39,7 ц/га - Казахстанское 16 с¥рыпында жэне 45,6 ц/га -Казахстанское 20 с¥рыпында) топырактыц жылжымалы фосформен жогары децгецде камтамасыз етiлген аясында алынды.