Кызылорда облысындагы туздан гантопыращтарда Kypiiu есйрудщ кепжылдьщ KepceTKiurrepi мен оныц ешмдышн жогарлату жэне топырацтыц мелиоративтж жагдайын жак;сарту жолдары келпры ген.

Мак;алада бес жылдык; мониторингалык; зерттеудщ нэтижес1 сипатталган, онда Караганды облысыныц Шет ауданындагы тьщ жэне тыцайган жерлершде топырак; пен еамджтщ тамырларындагы кем1ртектщ мелшер1 жэне ол топырацты евдеудщ эр-турл1 TacUi аньщталган.

Топырацтыц теменп цабатындагы ылгалдыц мелшер1 кешеттщ енуше жагдай жасайды. Топырацты ецдеу эдгстершщ шшде ец цолайлысы к;ара пар жуйес1 болып табылады.

Журпзглген зерттеулердщ нэтижесшде топырак; микроагзаларыныц топырак; цунарлыгына жагымды эрекет аньщталды: Бетпак; даланьщ туздануга ушыраган ашык; боз топырацтарын шаю, жерд1 мелиорациялау, мацта ауыспалы епсппнде жоцыища егу, тьщайту, эаресе к;и себу, топырацты ендеу, ецтайлы суару режимь

Зерттеудщ Heri3ri мацсаты орман топырак;тарында жер бедер1 мен микроагрегаттьщ цурамына байланысты дегидрогеназа белсендшгшщ езгеруш айцындау болды. Зерттеу жумысы Туркияныц Самсун цаласы к;оджада ауданында журпзшдь Топырак; улплер1 зерттелетш ландшафттыц бес нуктесшен алынды, ягни тау беткейшен, баурайынан, 1-mi к;улама, 2-mi цуламадан жэне тау етегшен алынды. Топырак; цургацтай елеу эдюмен алты фракцияга белшдь осы фракцияларда дегидрогеназа белсендШп аньщталды. Жер бедер1 микроагрегаттьщ фракция мелшерше жэне агрегаттарда дегидрогеназа белсендШгше аньщталды. Жер бедер1 микроагрегаттьщ фракция мелшерше жэне агрегаттарда дегидрогеназа белсендштне жер ететшш зерттеу нэтижелер1 KepceTTi. Зерттелет1н жер тел1мдер1ндер1нен алынган барльщ топырак улплер1нде микроагреттардыц мелшер1 > 6,3 мм жэне 2,00-4,75 мм фракцияларына цараганда жогарырак; болды тау баурайын к;оспаганда барльщ жер тел1мдершде, бас-к;а фракцияларына Караганда < 1 мм фракциясыныц микроагрегаттарында дегидрогеназа белсендыт жогары болды.

Макдлада Солтустж Цазак;станнан экелшген кэд1мп жэне оцтустж к;ара топырак;-тардыц микроагзаларынан непзп тобы: бактериялар, актиномицеттер жэне микрос-копияльщ сацыраук;улак;тар карастырылган. Олардьщ трансформация жэне топырак; тузу процесстершдеп к;ызмет1 керсетшген.

Краснодар елкесшщ (Приморско-Ахтарск к;.) шекпелершщ гумин цыищылдарыньщ ар турл1 сагындыларыньщ химияльщ курамынын; ерекшелжтер зерттелдь Талдаудьщ физика-химияльщ эдктер кешешмен шекпелердщ гумин кышкылдары сиякты курдел1 нысанды белген кезде эр турл1 ерктипктщ ерпташтермен экстракциялану ттмдшгшщ жогарлыгы керсетшген. Алынган сыгындылар орташа молекулальщ массасымен, элементтж жэне функционалдык; курамымен, хошшстшк дэрижес1мен, нафтендшшмен, эр турл1 косылыстар мелшер1мен, биологиялык; белсендшпмен елеул1 езгешеленетшш керсетть

Макдлада Краснодар влкесшщ (Приморско-Ахтарск к;.) шекпелершщ ар турл1 сыгындылырыньщ химияльщ цурамын кешещц зерттеудщ нэтижелер! келт1р1лген. Сыгындылардьщ органикальщ заты, алифатикальщ, гидроароматикальщ, ароматикалык;жэне гетероциюцц табигаттагы цоспаларды, амин цыцщылдар жинагын, цанттарды, суда еритш карбон цыцщылдарын стероидты жэне алкалоидты к;оса алганда курдел1 сипатта болатыны аньщталды.

Зерттеу нэтижесшде мал азацтьщ алкаптардыц топырак жамылгысыныц жагдайын, табиги жэне антропогендж факторлардьщ эсершен олардьщ деградация жэне шелл ейттенуге ушыратудэрежесш керсетуге жагдай жасайтын деректер ал ынды.

Каратерецнщ жэне соньщ мацындагы аумак;тардьщ топырак;тарын зерттеу YPfliciHfle цуацшыльщ салдарынан езгер!ске ушыраган топырацтардьщ топырац-экологияльщ функцияларын цалпына келт1ру бойынша фитомелиоративтж ic шаралар ушш жарамды кумда, цумбалшьщты сурщуба топырак;тар; шалгынды-батпак;ты жэне шалгынды-батпаты кепкен сор топырацтар аньщталды. Барльщ зерттелген топырацтар гумустьщ аздыгымен, K;apaiiiipiHfli к;абатыныц к;альщдыгыньщ аздыгымен, к;оректж элементтердщ мелшершщ темендтмен езгешеленедь Жогаргы к;абаттардагы жалпы гумустьщ мелшер1 0,17- дан 0,72%-fa дешн ауытциды да, теменп абаттарга к;арай б1ртшдеп темендейдь Топыратар цандай да 6ip дэрежеде тузсызданган жэне сортац топырацтар болып табылады. Тузданутигп хлоридтьсульфатты жэне кальцийл1-натрийл1.

Тыцайтцыш жоцыцща шшеншдеп цорвкт1к элементтердщ мелшерше бфшама эсер етт1. Азоттьщ, фосфордьщ жэне калийдщ ец кеп мелшер1 Р₁₈₀ К₈₀ Мо₀₅ + к;и 10 т/га пайдалынган жердеп жоцыища тшеншде жинак;талады. Мунда азоттьщ, фосфордьщ жэне калийдщ жоцьшща шшеншдеп мелшер1 2,86; 0,52 жэне 2,88 %-га дешн жетедь Yiu жылдьщ imiHfle оцтайлы тыцайтцан кезде жоцьшща тшеншщ eHiMi 400 ц/га астамды цурайды. Бул жьфтылатын жэне оныц астындагы топырак; цабатына езшен кешн 200 ц/га-дан астам тамьф жэне ацыздьщ цалдьщтар (жыл сайынгы тамыр туамдерш ескере отырып) к;алдыруына жагдай жасайды, бул цайта есептегенде 300 кг/га азотты цурайды.

Минералды тыцайтцыштар жоцыпщаныц тамыры мен ацыздык; кдлдьщтарында азоттьщ, фосфордьщ жэне калийдщ жинацталуына жагымды эсер етедь Олардьщ тшмды iri органикалык; микротьщайтцыштарды уйлеамд1 енпзген кезде арта туседь Оцтайлы тьщайтцан кезде жоцыища езшен кейш жыртылатын жэне оныц астындагы топырак; к;абатында 200 ц/га-дан астам тамыр жэне ацыздьщ кдлдьщтар (жыл сайынгы тамыр туамдерш ескере отырып] кдлдыруына жагдай жасайды, бул азотк;а шаланда 300 кг/га-дан асады.

Мацала суармалы боз топырак жагдайында минералды жынайткыштыц нормасы мен ара катынасыныц куздж бидайдьщ (Половчанка, Таня, Хосилдор) эр турл! ipiKTeмелдше эсерл! зерттеуге арналган. Половчанка ipiKTeMeci жагдайына жэне тьщайтыштарга тез1мд1 жэне ешмдипп жогары болды. Сондьщтан суармалы боз топырактарда орналаскан фермерлер шаруашыльщтарына Половчанка ipiKTeMeciH ecipyre кецес беруге болады.