Журпзшген зерттеулер нэтижесшде Солтустж-Шыгыс Каспий мацы топырактарына антропогендж эрекет ету нэтижесшде езгеркке ушыраган жэне булшбеген топырацтардыц морфологияльщ жэне химияльщ касиеттер1 аньщталды. Кашьщтьщтан зондылау материалдарын пайдалана отырып жэне топырак; картасыньщ непзшде (масштабы 1:500 000) Солтустж-Шыгыс Каспий мацыныц топырац жабынысыньщ деградациясыныц картасын жасау уппн топырак; деградациясын багалаудьщ непзшде параметрлер! мен елшемдер1 эз1рленд1

«Жанатас» кен орныньщ ушндыершщ есймдж табиги жолмен ескен тел1мдершде салынган топырац кескшдершщ сипаттамасы бойынша топырак тузшудщ бастапкы белгшер1 аньщталды. GciMfliK аз ескен жер тел1мдершде топырактузшу урдю байцалмайды немесе ете баяу журедь Барлык казба шундырлардын, кескшдер1 бойынша кыса кабаттарга белшу байкдлады.

Макдлада биологияльщ мелиорациядан кешнп анальщ топырак;тузу жынысы лёсстеп органикальщ заттардьщ жинацталу ерекшелт к;арастырылды. Мелиорациядан кешнп лёсстеп гумустыц жалпы жэне топтык; к;урамын талдау мен зерттеудщ нэтижелер1 келт1ршд1.

Мацалада Кенцияк; мунай кен орнындагы мунаймен ластанган эртурл1 типтеп топырак;тардыц сщ1ру кешеншдеп алмасу катиондарыныц курамы мен мелшершщ езгеру1, сонымен к;атар сщ1ру кешешнщ мунаймен ластану жагдайында трансформа-циялануы кдрастырылган.

Макдлада мезпл сайын су басатын Kypim еарыетш топырацтардьщ Ka3ipri жагдайын багалау жэне курштщ ешмдшгш жэне топырац кунарлылыгыньщ децгешне фузикокциннщ сулы ертндгамен курштщ тукымын егу алдындагы ецдеудщ acepiH зерттеу бойынша эксперименталдьщ жумыстьщ нэтижелер1 келпршген. Туцымды егу алдында ецдеу тузданган топырак жагдайында кур1шт1ц eHiMflwiriH жэне топырак; қунарлылыгын арттыру бойынша тшмд1 агротэсшдерд1ц 6ipi болып табылатындыгы аньщталды.

Макдлада ауыл шаруашылыгына арналган жерлердщ агрохимияльщ жэне агроэкологиялык мониторинп мен минералдыцжэне органикалык тьщайтцышарды колдануды талдау аркылы олардьщ топырак цунарлылыгына жэне ауыл шаруашыльщ дакылдарыныц ешмдглшне acepi карастырылган.

Макалада топырацтьщ лабилд1 органикальщ заттарын зерттеу эд1стер1 мен агро-экологияльщ функциясы жэне олардьщ тузшу урд1стер1 мен схемаларыньщ (прек-сызбаларыныц] номенклатурасы берыген.

Арарат жазык;тыгыныц содалы тузды-сортацдарын мелиорациялау ушш мелиорант ретшде туз кыпщылы, жылумен ецделген ганыш, жылумен ецделген ганыш+кец жэне кен, пайдаланылды. Армавир тэж!рибе-мелиоративтж станциясын-да (АОМС) усак;мелтектерде (2.25 м²) далалык;тэж1рибелер к;ойылды. Кец нусцасынан баск;а барльщ тэж1рибелер жагымды эсер берд1 жэне Арарат жазьщтыгыныц содалы тузды-сортацдарын мелиорациялау уиин усынылады. Мелиорант ретшде НС1 30 %-дык; ертндгсш де, сонымен катар жылумен ецделген ганыш жэне ганыш + кещц, ал элаз тузданган, элс1з сортацданган жэне к;айта тузданган топырацтарга тек кещц пай-далануусынылады.

0те тузданган ауыр жане жещл гранулометриялык цурамдагы топырак;тарды мелиорациялап игеру, олардьщ химиялык, физикальщ курамдарын жаксарту аркылы жэне микроагзальщ YPflicTepiH реттеу жолдарымен icne асырылды. Бул топырактардыц эрцайсысына арналган технологияларды (НТОЗ-З, 4) пайдалану арцылы, топырацтардагы туздардьщ жалпы мелшерш узак уакыт жуып-шайып кет1рмей-ак, 6ipiHini жылы-ак курштщ оцтайлы ешмш алуга болады. НТОЗ-З, 4 технологияларды пайдалану экономикальщтургыда тшмд1 жэне эко-логияльщ жагынан зиянсыз екендшдэлелдендь

Мацалада Сэтпаев жэне Брусиловский кешелершщ к;иылысындагы автокелжтщ саны, осы мацда eceTiH еймджтердщ жэне индикатор ретшде топырак; омыртцасыздарыньщ сандьщ жэне сапалык; курамын зерттеу нэтижелер! берыген.

Солтустж Тянь-Шаньнщ тау бектершдеп аймак;тарындагы суармалы жерлердеп суару эрозиясын зерттеудщ нэтижелер1 келт1рыген. Агрегаттардьщ суга 6epiKTiriHe бага бер1лд1, суарган кезде топырацтьщ физикальщжэне химиялык; цасиеттершщ езерушщ сапальщ керсетюштер1 аньщталды. Суарылатын атыздардагы судьщ жумсалымы мен уйгарынды жылдамдыгы KipeTiH суару технологиясыньщ оцтайлы топыравдоргау элементтер1 усынылады.

Жумыста техногендж эрекет етуден туындайтын топырактыц булшу1 мен ластануыныц непзп турлерше сипаттама берыедь Каспий мацы аймагындагы мунай кэсшшшп шепндеп техногендж агындардыц эсершен топырактыц морфогенетикальщ касиеттершщ e3repyi талданады. Шелд1 аймацтыц ластанган топырацтарыныц ездшнен тазару урд1с1жэне цалпына келу мумюнд1ктер1 карастырлады.

Техногещц кдлдьщтарды ендеу арцылы экологиялык таза эмбебап тыцайтцыш алу, цолдану арцылы топырак кунарлылыгын жогарылату мен тольщтыру жэне жогары сапалы ешм алу, сонымен 6ipre енеркэсштж ецдеулерден кешн топырактардыц реанимация сы ia3ipri заманныц кекейкесп мэселеа болып саналады.