Абаи облысында шетелдік селекцияның рапс сорттарын өсіруде топырақ жағдаиының вегетациялық кезеңіне әсері

Мақалада бағалы және перспективті маи лы дақылдардың бірі- рапстың Абаи облысының топырақ жағдаи ында вегетациялық кезенінің ұзақтығы бои ынша зерттеудің нәтижелері келтірілген. Зерттеу жұмыстарының мақсаты- облыстың топырақ – климаттық жағдаи ында рапстың шетелдік селекциясының сорттарын пісіп – жетілу қабілеті бои ынша бағалау. Жалпы рапс дақылы батпақты, өте жеңіл және құмды топырақтан басқа барлық топырақ жағдаи ларының кең ауқымында өсуге қабілетті дақыл болып табылады. Қазіргі уақытта рапс өсіру боиынша зерттеу қарқынды бағыт алып келеді. Зерттеу жүргізілген аумақтың топырағы ашық қара қоңыр болып келеді. Климаты тым континентальды, тәуліктік және жылдық температура амплитудасы жоғары. Зерттеуге шетелдік (ҚХР) селекцияның ХNА, XNB, XNC сорттары алынды. Соңғы жылдары рапстың отандық және шетелдік селекциядағы көптеген сорттары өндіріске ұсынылып жатыр. Рапстың вегетациялық кезеңінің ұзақтығын анықтау оны дұрыс егу және жинау уақытын анықтау үшін маңызды. Фенологиялық фазалар тәуліктің бірінші жартысында жүргізілді, өсу кезеңінінің ұзақтығы XNB, XNC сорттарында 89-92 күнді құрады. XNА сорты облыс жағдаи ында пісіп жетілмеді. Рапс сорттарының даму кезеңдерінің басталу уақыттары анықталды. Даму кезеңдерінің мерзімі ауа – раи ы жағдаи ына және сорттардың генетикалық ерекшеліктеріне тәуелді екені анықталды.

1. Кененбаев С.Б. Сохранение плодородия почв - важнейшая проблема сельского хозяиства// Вестник С.-х. Наука Казахстана. - 2003. - № 12. - С. 25-26.

2. Сапаров А.С., Рамазанова Р.K. Пути повышения урожайности сельскохозяйственных культур и плодородия почв в рыночных условиях// Вестник С.-х. науки Казахстана. - 2002. - № 1. - С. 27-29.

3. Беляев А.Б. Трансформация гумусного состояния черноземов целинных при длительном сельскохозяйственном использовании// Черноземы России: экологическое состояние и почвенные процессы. – Изд-во Воронеж. Ун-та, 2006. – С. 301–305.

4. Сеидалина К.Х. Современное состояние плодородия черноземных почв Северного Казахстана. Диссертация, Тюмень. – 2009. - 7 с.

5. Агроэкологическое состояние черноземов ЦЧО / под ред. А. П. Шербакова, И. И. Васенева. – Курск, 1996. – 326 с.

6. Alam, M. M., Begum, F., & Roy, P. (2014). Yield and yield attributes of rapeseed – mustard (Brassica) genotypes grown under late sown condition// Bangladesh Journal of Agricultural Research - Т. 39(2). - Р. 311–336.

7. Andersson, B., & Benglsson. (1989). The influence of row spacing, seed rate and sowing time on over wintering and yield in winter oilseed rape (Brassica napus). Swedish J. Agric. Res., - № 19. - Р. 129-134.

8. Angadi, S. V., Cutforth, H. W., McConkey, B. G., & Gan, Y. (2003). Yield Adjustment by Canola Grown at Different Plant Populations under Semiarid Conditions. Crop Science, - № 43(4). - Р. 1358–1366.

9. Auld, D. L., Mahler, K. A., Thrill, D. C., Erickson, D. A., Raymer, P. L., & Sernyk, J. L. (1991). Registration of Two Rapeseed Germplasm Populations. Crop Science. - № 31(2), - Р. 493–494.

10. Baghdadi, H., Taspinar, S., Yousefi, M., & Hosseinpour, A. (2012). Influence of different sowing dates on grain yield of canola (Brassica napus L.) cultivars in Qazvin area. Intl. J Agric: Res & Rev. - № 2. - Р. 1092–1096.

11. Bali, A. S., Singh, T., Shah, M. H., Singh, K. N., & Nehvi, F. A. (1992). Response of Indian mustard (Brassica juncea) to sowing date and fertilizer application. Indian J. Agric. Sci. - № 62. - Р. 690–691.

12. Basnet, K. (2005). Effect of Different Combinations of Nutrient Sources and Wee-ding Practice on the Physiological Characters of Rapeseed in Humid Subtropical Condition of Chitwan. Journal of the Institute of Agriculture and Animal Science. - № 26. - Р. 51–55.

13. Bhandari, R. (2015). Plant Oils in Nepal: A Potential Alternative Energy to Fossil Fuel. EC Agriculture. - № 1(2). - Р. 86–97.

14. Bhatta, K., Chaulagain, L., Kafle, K., & Shrestha, J. (2019). Bio-Efficacy of Plant Extracts against Mustard Aphid (Lipaphis erysimi Kalt.) on Rapeseed (Brassica campestris Linn.) under Field and Laboratory Conditions.Syrian Journal of Agricultural Research. - № 6(4). - Р. 557-566.

15. S.B, Karki, T.B., Shrestha, J., & Adhikari, P. (2015). Productivity of maize genotypes under different planting dates. Our Nature. - № 13(1). - Р. 45-49.

16. Mascolo, L.; Lopez-Sanchez, J.M.; Vicente-Guijalba, F.; Nunziata, F.; Migliaccio, M.; Mazzarella, G. A Complete Procedure for Crop Phenology Estimation With PolSAR Data Based on the Complex Wishart Classifier. IEEE Trans. Geosci. Remote Sens. - 2016. - № 54, - Р. 6505–6515.