Караганды облысыньщ Шет ауданында топыракты зерттеу н8тижелерi боиынша топыракта органикалык KeMipTerim4 коры аныкталды. 1:200000 масштаб топырак картасы непзшде абсолюта (т) ж8не салыстырмалы (т/га) м8ндердеп топырактыц кeмiртектi корлары картасы курастырылды. 20 мониторинг учaскелерi Yшiн 2004, 2006 ж8не 2008 жылдардагы топырак пен eсiмдiктердегi кeмiртектi корлар есептелдi ж8не паидаланылган eсiру технологиясына баиланысты кeмiртектi корларыныц eзгеруiне салыстырмалы талдау жYргiзiлдi.

Макалада Кура-Араз ойпатыньщ непзп ауыл шаруашыльны аймагында орналаскан Карабах даласыныц сур-шалгынды топырагы туралы толык аппарат берыш, даланыц тацдалган учаскесшде зерттелген н8тижелерi аталып, осы топырактыц кейбiр диагностикалык кeрсеткiштерi аныкталды. Зерттеулер керсеткендеи, антропогендж факторлардыц терк 8сершщ н8тижесiнде Карабак даласыныц аумагындагы туздалган топырак учаскесi улгаиды, азып-тозган топырактыц физикалык-химиялык касиеттерi нашарлады. Бул топырактагы гумус мeлшерi 0,49-2,18 %, карбонаттылыгы-7,28-8,97 %, ал рН керсетюштерь 7,75-8,42 шегiнде ауыткиды.

Макалада тамшылатып суарудьщ 8ртYрлi 8дiстерiмен кант кызылшасын ecipy кезшде топырактыц агрофизикалык касиеттершщ езгеру зацдылыктары ж8не суарудыц колайлы т8сiлдерi карастырылады. Тамшылатып суару т8алдерше баиланысты суга тeзiмдi кондыргылардыц керсетюштершдеп eзгерiстер. кант кызылшасын тамшылатып суару топырактыц жыртылу кабатындагы сура тeзiмдi агрегаттар курылымына 8серi карастырылган. Крп уакытта Казакстанныц ощустж-шыгысында кант кызылшасын eriрудщ егiншiлiк жYЙелерi мен технологияларын жасауга, сондай-ак, дакылды еару кезiнде табиги ж8не су ресурстарын тйiмдi пайдалануга, сугармалы егiс eнiмдiлiгiн жогарылатуга багытталган зерттеулер eзектi болып табылады. Елiмiздщ ощустж-шыгысында суармалы егiншiлiкте ресурс Yнемдеушi ж8не топырак эрозиясын азаитатын заманауи технологияларды eндiрiске енгiзу Yшiн зерттеулер жYрriзудщ гылыми-практикалык мацызы зор. Осындаи технологиялар катарына стратегиялык M8нi бар дакыл - кант кызылшасын тамшылатып суару т8стмен eсiру жатады.

Макалада кекешс ауыспалы егiстерi бойынша зерттеу H8тижелерi келрыген. Казакстанныц ощустж-шыгысындагы кекенiс есiрумен шугылданатын шаруашылыктар Yшiн биологияландырылган, 8ртараптандырылган кекенiс ауыспалы епстершщ алуан тYрлерi курастырылды ж8не усынылды. Бул ауыспалы епстердщ кекешс дакылдарыныц енiмдiлiктерiн орташа алганда 5-11 % арттыратыны аныкталды. Биологияландырылган ауыспалы епстердщ т8жiрибе танаптарыныц фитосанитарлык шне оц 8сер ететiнi байцалды. Кекешс танаптарындагы зиянды организмдердщ таралуы 10-17 % кeмiдi. Бул еамджтер мен топырацца TYсeтiн пестицидтж жYктeлiмдi азайтады, экологиялыц таза кекешс енiмдeрi ендiрiсiн цамтамасыз eтeдi.

Мацалада топырацты нелдж технологиямен ецдеу барысында д8ндi-сYрi жерлi жэне туцым алмасушы ауыспалы егiстерде минералды тьщайтцыштардьщ жаздыц жумсац бидайдыц енiмдiлiгiне 8серi боиынша 2015-2018 жылдары «А. И. Бараев атындагы АШГ6О» ЖШС-да карбонатп оцтYCтж цара топырацта жYргiзiлген зерттеулер боиынша нэтижелер керсетiлген. 6нiмдi ылгалдыц жиналуына жэне топырацтагы цоректену элементтершщ цурамына эсер ететiн зерттелетiн жылдардыц вегетациялыц кезецшщ метеорологиялыц жагдаиына салыстырмалы бага берiлген. Барлыц бацылау жылдары нэтижесшде аныцталганы - енiмдi ылгалдыц ец кеп мелшерi 2015 жылы нелдiк сYP боиынша - 168 мм, ец азы 2016 жылы - туцым алмасушы ауыспалы епсте зыгырдыц ацызы боиынша - 91,5 мм. Тыцаитцыштарды цолданылмаган нусцаларда жаздыц бидаидыц енiмдiлiгiн максималды улгаитуы алдыцгы дацылга жэне ауыспалы егiске баиланыстыгы аныцталды. Терт жыл iшiнде нелдж CYP боиынша жаздыц бидаидыц ешмдыт басца алдыцгы дацылдарга цараганда 4,2-7,1 ц/га жогары болганы аныцталды. Минералды тыцаитцыштарды енгiзген нусцаларда бидаи астыгыныц ец кеп цосылуы аныцталды. Алдыцгы дацылга жэне ауыспалы епстщ тYрiне царамастан аммофостыц Р20 дозасында енгiзiлуi енiм цосуын - 3,0-4,6 ц/га-га цамтамасыз еттi жэне ец жогары рентабельдыжт - 176 - 323 %.

Картоп Ymrn минералды жэне органикальщ тьщаищыштарды паидалануды зерттеу мацызды мэселелердщ бiрi болып табылады. Осы тургыдан алганда, минералдык; жэне органикалык; тыцаиткыштардыц оцтаилы мeлшерi мен аракатынасын белгыеу кажеттыт боиынша зерттеулер жYргiзу оныц негiзгi касиеттерш аикындау кезiнде мiндеттi шарт ретiнде багалануы тиiс, eйткенi тау кара топырагында картопка минералды жэне органикалык тыцаигкыштарды енгiзу оныц eнiмдiлiгi мен сапасына оц эсер етедi. ЖYргiзiлген зерттеулер минералды жэне органикалык тыцаиткыштардыц Yйлесiмiн аныщтауга мYмкiндiк бердi. Тыцаиткыш енпзудщ белгiленген мeлшерi зерттелетiн аимакта картопты eсiру кезiнде усынылды.

Мацалада минералды тыцайтцыштардыц топырацтагы нитратп азоттыц жэне жылжымалы фосфордыц динамикасына жэне дэндi-сYрi жерлi жэне туцым алмасушы ауыспалы егiстерде зыгырдан кешн жаздыц бидайдыц eнiмдiлiгiне эсерi бойынша мэлiметтер кeрсетiлген. Топырацтыц 0-40 см цабатында нйтраттi азоттыц кeлемi - 6,5 мг/кг цурады, егiн егуден бастап егш жинауга дейiн ауыспалы епстщ тYрiне царамастан бацылау нусцаларда нйтраттi азот 50 % азайды. Зерттелiп жатцан ауыспалы егiстерде аммиак селитрасын эртYрлi эдiстермен жэне дозаларда цолдану топырацта нйтраттi азоттыц келемш 2-8 мг/кг артты. Топырацтыц 0-20 см цабатында жылжымалы фосфордыц кeлемi егiн егудiц алдында - 24,3-29,2 мг/кг цурады, егiн жинаудыц алдында жылжымалы фосфордыц кeлемi 2,4-11,5 мг/кг азайды. Аммофосты цорга (Р60) жэне егу барысында eсiмдiк цатарына (Р20) енгiзу бацылау нусцалармен салыстырганда жылжымалы фосфордыц лемщ 2- мг/кг топырацца артты. Орташа 2016-2018 жылдары дэндi-сYрi жерлi жэне туцым алмасушы ауыспалы епстерде жаздыц бидайдыц eнiмдiлiгi бацылау нусцаларда бiр денгейде болды жэне 18,8-18,9 ц/га цурады. Фосфорлы тыцайтцышты eсiмдiк цатарына жэне цорга енпзу жаздыц бидайдыц eнiмдiлiгiн бацылау нусцаларга цараганда 16 - 31 % артты, фосфорга азотты цосцанда eнiмдiлiк тагы 12-27 % артты.

Макалада "БиоЭкоГум" отандьщ биоорганикальщ тьщаиткыштарыньщ здж бидаидьщ есуше, дамуына жэне ешмдтгше эсерш зерттеу боиынша т8жiрибелiк деректер берыген. Туцым материалын eцдеу жэне eсiмдiктердi тамырдан тыс eцдеу кезшде биотыцайтцыштарды цолдану тйiмдiлiгi белгiленген. Курамында гумин цышцылдары, макро жэне микроэлементтер, eсу стимуляторлары бар биотыцайтцыштар туцымдардыц eнiмдiлiгiн жэне стресске тeзiмдiлiгiн арттырады, eсiмдiктердiц eсуiн ынталандырады, астыц тYсiмiн 20-дан 40% - га дешн арттырады, экологиялыц таза eнiм алуга мYмкiндiк бередi жэне шыгындарды азайтады. Гумйндi биотыцайтцыштарды цолдану тамыр жYйесiнiц дамуын, тамырлы жэне цар дошют цалдыцтарыныц минералдануын шейтед сол арцылы топырацтыц тыгыздыгын азайтады, ауа жэне су eткiзгiштiктi жацсартады, минералдыц тыцайтцыштардыц, эсiресе азотты жогары дозаларыныц терк эсерiн тeмендетедi.

Мацалада епс материалын eцдеу жэне eсiмдiктердi тамырдан тыс eцдеу Y^m биоорганикалыц тыцайтцыштарды пайдалану непзшде жаздыц арпаныц eнiмдiлiгiн арттыру технологйясын енпзудщ практикалыц тэжiрибесi цорытылады. "БиоЭкоГум" суйыц биоорганикалыц тыцайтцышы стресске тeзiмдiлiктi арттыратын, eсiмдiктердiц eсуiн ынталандыратын, астыц тYсiмiн арттыратын, eсiмдiктерге цолжетiмдi нысанда макро- жэне микроэлементтермен байыту жолымен биокомпостан eндiрiледi. Гуминдi биотыцайтцыштарды енпзу топырацтыц физикалыц, физикалыц-химиялыц цасиеттерiн, оныц ауа, су жэне жылу режимш жацсартады. ЖYргiзiлген eндiрiстiк сынаулардыц нэтижелерi бойынша "БиоЭкоГум" биотыцайтцышы дэндi дацылдарды eсiру кезiнде Казацстанныц оцтYстiк облыстарында кецiнен енгiзу Yшiн усынылады.

Макалада ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердi мониторинплеуд эр тYрлi элементтерiн паидалана отырып, жыртылган топырак к¥^нарлылыгыныц жагдаиын багалау мэселелерi карастырылган. Ауыл шаруашылыгы максатындагы жерлердщ жарты гасырдан астам мониторингшщ нэтйжелерi боиынша Омбы облысында агрохимиялык кызметтщ топырак К¥^нарлылыгы керсетгаштершщ темендеу YPДiсi баикалганы аныкталды. Интенсификация жылдарында минералды тыцаиткыштарды паидалану ауыл шаруашылыгы дакылдарымен коректену элементтерiн алып тастауды етеид ал кейбiр элементтер боиынша, атап аитканда, Р2О5 оц тецгерiмге жеттi. Казiргi уакытта Омск облысында минералды тыцаиткыштарды колдану YPДiсi оц багытта баикалады, б¥л ещрге ауыл шаруашылыгы ендiрiсiнде жетекшi позицияларды ¥^стап т¥руга мYмкiндiк бередi.