Макалада топырак пен жер ресурстарыньщ 6YriHri жагдайы мен тиiмдi пайдалану туралы акпарат келтiрiлген. Казакстан территориясыньщ топырак жамылгысыныц жагдайы , антропогендж кысымдар мен табиги ресурстарды тиiмдi пайдаланбаудан туындайтын казiргi замангы экологиялык мэселелерге баиланысты.

Топырактыц жэне климаттыц ерекшелжтерш ескерместен жер ресурстарын узак мерзiмдi пайдалану олардыц тозуы мен шелейттену процестершщ ербуше алып келдi. Жер катынастарын, жерге орналастыру жэне кадастрлык жумыстарды реттеу ете кYPделi жэне мацызды мэселе болып табылады. Мемлекеттiк жер ресурстарын баскарудыц релiн толыктыгы мен тшмдШп тургысынан кайта карау кажет

Макалада Ш8уiлдiр суармалы алкабыныц орталык белтнде жYргiзiлген топырак-агрохимияльщ тYсiрiлiмiнiц н8тижелерi келтiрiлген. Жыртылатын топырактардыц аумагыныц барлыгында дерлiк олардыц тыцайган аналогтарымен салыстырганда айтарлыктай гумус жойылгандыгы аныкталды, ол ез кезегiнде мшдетп тYPде дакылдардыц енiмдiлiгiне 8сер етедь Азоттыц жецы ыдырайтын, фосфордыц жылжымалы формасыныц ж8не алмаспалы калийдщ мелшерi бойынша «Жер ресурстарын коргауга ж8не пайдалануга мемлекеттiк бакылау жYргiзу бойынша нускаулыкка» РНД 03.7.0.6.06-96 с8йкес деградацияга у^шыраган категорияга жаткызылады. Жалпы топырактардыц к¥^нарлылык жагдайын сипаттай отырып аталган шаруашылыктардыц топырактарында есiрiлетiн дакылдарга тиiмдi тыцайткыштар, ол ец алдымен органикалык, сосын азот тыцайткыштары екендiгiн айтуга болады. Фосфор ж8не калий тыцайткыштарыныц мелшерлерi 8ртYрлi болуына байланысты оларды накты жерлерге картограммаларга с8йкес ¥сынылган дозаларын мiндеттi тYPде сактай отырып енпзу керек.

Макалада Республиканыц ец iрi калалары: Баку, Сумгаита, сондай-ак солтYстiк-шыгыс аудандарыныц тургындарын сумен камтамасыз етуде Самур-Апшерон каналыныц мацыздылыгы, оларда коршаган ортаны жаксарту жэне ауыл шаруашылыгы eидiрiсiи улгайту карастырылган. Самур-Апшерон каналы 1939-1940 жылдары кыска мерзiмде, халыктык курылыстыц ураны мен Самур мен Атачай eзеиiиiц бiрiишi кезецшде узындыгы 107 км арнаны косып, салыиFаиы белгiлi. 1950-1955 жылдары арна ДжейранбатанFа дейiи узартылды, онда Джейранбатан су коймасы курылды. Осы аймакта Самур-Апшерон каналыныц курылысы су-топырак ресурстарын тйiмдi пайдалануга мYмкiидiк бердь Макалада баска гидротехникалык курылыстармен катар Эзiрбайжаииыц тарихында мацызды рел аткаратын арнаныц жумыс iстегеи 75 жыл iшiиде болган eзгерiстерге шолу келрыген.

Маалада 2008-2016 жж. жYргiзiлген Казак;станныц ощустж-шыгысындагы суармалы шалгынды-к;ара к;оныр топырагы жагдаиында к;ыша, маилы зыгыр, маикене сияк;ты маилы дак;ылдардыц eнiмдiлiгiне ауыспалы егiстiктегi биологиялы тыцаитыштардыц жYЙеriнщ эсерше зерттеулер жYргiзiлдi. . Жогары ешмдыж пен маи eнiмдiлiгiн к;амтамасыз етуде жаца маилы даылдарга арналган тыцаитыштардыц оцтаилы дозалары мен тYрлерi аныщталды. Зерттелетiн даылдардыц eнiмдiлiгi айтарлыщтай жогары болды,. Крсымша eMiH кышада 0,13-0,65 т., бакылауда 1,68 т; зыгырда тиiсiнше - 0,08-0,60, 1,59 жэне 2,20, май кенеде тшсшше - 0,18-0,60 жэне 20,46. Ауыспалы епсте зерделенетiн дакылдар тукымдарыныц сапасын талдау нэтижелерi ресурс Y^нeмД^eйтiн технологиялар жYЙесiнде тыцайткыштарды утымды пайдалану ешмнщ eнiмдiлiгiн гана емес, сапалы керсетюштерш арттыруга ыкпал eтeтiн тыцайткыштарды тиiмдi колдану осы аймакта дэстYрлi дакылдарды (арпа, соя) гана емес, сондай-ак eсiмдiк шаруашылыгын эртараптандыру кeзiндe баламалы, атап айтканда майлы дакылдарды, дакылдарды ейру кeзiндe ауыл шаруашылыгы eндiрiсiн баскарудыц мацызды тeтiгi болып табылатынын кeрсeттi.

Макалада 1ле Алатауы тау алды аймактарыиыц 8ртYрлi топырак тйnтерiнде фосфордыц траисформациясыи аиыктау бойыиша зерттеу нэтижелершщ м8лiметтерi келтiрiлген. Зерттелгеи барлык топырак тйnтерiиде жалпы, минералдык жэие органикалык фосфордыц мeлшерiиiц, оларды ауыл шаруашылыгы YPДiстерiиде жэие минералдык тыцайткыштарды пайдалану кезiиде тYрлi eзгерiстерге ¥^шырайтыиыи керсетедь Зерттелетiи топырактардыц гумус кабатыиыц жогаргы бeлiгiиде жалпы фосфор мeлшерi 1880-нен 2330 мг/кг дейiи ауыткиды. Оиыц ец жогаргы мeлшерi таудыц тыц кара топырагыида аиыкталды. Зерттелгеи барлык топырак тйnтерiиде органикалык жэие минералдык фосфаттардыц мeлшерi шамалас болатыидыгы байкалды. Топырактыц жогаргы кабатыидагы органикалык фосфордыц мeлшерi: ашык кара-коцыр топыракта -1093, тыц цпрт кара-коцыр топыракта - 998, жыртылган кYЦгiрт кара-коцыр топыракта - 983, тыц кара топыракта - 1004, жыртылган кара топыракта 1050 мг/кг ауыткиды. Минералдык фосфордыц мeлшерi топырак титне байланысты болады жэие жогаргы кабатта цпрт кара-коцыр топыракта 722 мг-иаи таудыц кара топырагыида 1326 мг/кг аралыныида eзгередi. Органикалык жэие минералдык тыцайткыштарды колдаиу меи егiстiкте пайдалаиуыиа байланысты 8ртYрлi топырак тйnтерiиiц минералдык фосфаттар фракцияларыиыц eзгеру дииамикасы кeрсетiлгеи. Сонымен, кYЦгiрт кара-коцыр топырактыц егiстiгiиiц жогаргы кабатыида минералдык фосфордыц мeлшерi 1197,7 мг/кг болгаида, жогаргы иегiздi (Са-Рш) фосфаттар 747,0 мг/кг иемесе жалпы мeлшердiц 62,4 % кураса, алюмо-темiр-фосфаттар 71,2 мг/кг, 5,9 %, 8ртYрлi иегiздi фосфаттар (Са-Рп) - 345,0 мг/кг иемесе 28,9 % жэие бос байланыскан фосфаттар (Са-Pi) - 34,5 мг/кг иемесе 2,9 % аралыныида eзгердi. Тыц жерлерде бул кeрсеткiштер: жалпы мeлшерi - 1173,2 мг - 100 %, ал фракциялары сэйкесшше - 64,6 %, 6,4 %, 26,4 % жэие 2,5 % аралыгында болды.

Макалада кыска мeрзiмдiк ¥р^ык алмасу ауыспалы епстж дакылдарына (жаздык рапс, жаздык арпа, зыгыр, соя) колданылган эртYрлi тыцайткыштардыц энергетикалык тйiмдiлiктeрiнiц мэлiмeттeрi кeлтiрiлгeн. Энергетикалык коэфйцeнттeрдiц шамалары, колданылган тыцайткыштардыц тYрлeрi мен зерттелген дакылдардыц биологиялык ерекшелжерше тiкeлeй тэуeлдi болатындыгы аныкталды. Ауыспалы епстж дакылдарына колданылган тыцайткыштар тYрлi косымша eнiмдeрдi камтамасыз ете отырып, осы косымша eнiмдeрдi алуга ж¥мсалган энергияны артыгымен жабатын энергияларды калыптастырады. Жаздык рапска колданылган тыцайткыштардыц энергетикалык коэффициент 1,0 мен 4,4 бiрлiктi, майлы зыгырда 2,3 пен 8,8 бiрлiктi, жаздык арпа дакылында 2,3 пен 3,8 бiрлiктi жэне соя дакылында 1,63 жэне 9,8 бiрлiктi к¥рады. Тыцайткыштарды eндiру мен колдануга ж¥мсалган энергияныц шамалары тыцайткыштардыц тYрлeрi мен нормаларына байланысты 2520-18900 МДж/га аралыгында eзгeрдi. Тыцайткыштарды пайдаланудыц энергетикалык коэффйЦйeнтi оц шаманы к¥рап, барлык варианттарда бiрдeн жогары болды. Минералдык тыцайткыштарды пайдалану кeзiндe, энергияныц аз шыгыны (К-9,8) баска дакылдармен салыстырганда (зыгыр, арпа) азот тыцайткыштарын кажет eтпeйтiн соя дакылында баикалды.

Макалада Ленкоран облысыныц жазык жэне тау бектершдеп ауыл шаруашылык аймагында пайдаланылатын, бYлiибегеи жэне орташа эрозияга ушыраган жалган подзолды сары топырактыц маусым бойынша микроорганизмдердщ салыстырмалы белсеидiлiгi зерттелдi. Микроагзалар тYрлершщ белсеидiлiгi топырактыц сулы -физикалык; режимшщ нашарлауына байланысты, жарылган псевдозольдi сары топырактыц шектелгеиi белпль Мйкроорганизмдердщ белсеидiлiгi мен топыракта еамджтердщ дамуы Y^шiи жаксы жагдай кектемп жэне кYзгi айларда туындайды. Биологиялык процестщ элсiреуi жогары температура мен узак жазгы кезец iшiиде кургакшылык эсершщ иэтйжесiиде байкалады.

Бул зерттеу Казакстанныц 8ртYрлi ещрлершен шыккан рштщ кауызынан жогары сапалы, таза кремнии оксидш ендiрудiц жаца 8дiсiн 8зiрлеуге багытталган. ¥сынылган 8дiс экологиялык таза ж8не 8дебиетте сипатталган беиорганикалык; сiлтiлер мен к;ышк;ылдардыц айтарлытай мелшерiн колдануда ж8не тiкелеИ жару 8дiсiмен салыстырылады. Коршаган ортага 8серiн азаиту Yшiн минералды к;ышк;ылмен алдын ала ецдеу сатысы жоиылган немесе алдын ала ецдеуде органикалык; кышкылмен ауыстырылды. Термогравиметриялык; талдау непзшде 600°C кальцинация температурасы тацдалды. Эр тYрлi 8дiстермен алынган кремнии оксидтершщ Yлriлершщ орташа тазалыгы 84,5-нан 99,66 %-га деИiн барды. Экологиялык; 8дкт паидалана отырып, алынган кремнии оксидшщ тазалыгы жогары болды ж8не бетшщ ауданы 625 м²/г дешн жеттi.