Маалада Армения Республикасыньщ топырак;тарынын жана халыщаралык; жiктемесi мен номенклатурасын зерттеу жумыстары туралы баяндалады. Республика аумагындагы барлык; топырак; типтерi мен типшелершщ жiктемесi Топырак; ресурстарынын элемдж реферативтi м8лiметтер Базасына: World Reference Base for Soil Resources (WRB) непзделш жасалынган.

Топырак; ресурстарын тиiмдi паидалану топырактын агроeндiрушiлiк к;асиеттер1 мен ешмдтгш сипаттаитын гумус коры мен курамына т8уелдi болып келедь Армавир аимарындагы Арарат жазыгынын содалы кебiр-сортандарынын, мелиорацияланган кебiр-сортандардын ж8не суарылатын шалгынды-куба топырактардын кейбiр непзп химиялык, физикалык-химиялык касиеттерi мен гумус жардаиынын eзгерiстерi зерттелiндi. Салыстырмалы кыска уакыт аралыгында топырактын негiзгi касиеттершщ жаксаруы баикалды, бул с8Икесiнше олардын гумус жагдаиына онтаилы 8сер еттi. Мелиорацияланган кебiр-сортандар туздану ж8не кебiрлену денгешне, курамындагы туздарга, CO3^2-, pH, суда еритш ж8не сiнiрiлген натрии, сонымен катар гумустын топтык курамына караи суарылатын шалгынды-куба топырактарга жакын келедь

Казакстанньщ ощустж-шыгыс T8лiмi жерлершде здж бидай ешмдытн арттырудьщ непзп жолдары болып: жауын-шашынмен к;амтамасыз етымеген T8лiмi жерлерде - епстж сYрi танапта еплсе, ал ылгалмен жартылаи к;амтамасыз етыген T8лiмi жерлерде сYрi танапты ауыстыратын асбуршак+сулы к;оспасы, тары, нок;ат ж8не сулы таза TYрiнде, сонымен к;атар топырак;ты минималды ецдеу, сYрi танапта 30т/га ки енгiзу ж8не сYрi танаптагы алгы епстердщ сабанын усак;тап, топырактыц беткi к;абатында жамылгы к;абаттыц к;алыптасатыны анык;талды.

Эзiрбайжан Республикасыньщ жыртылган жерлер зонасындагы жазык жэне таулы аудандарыныц беткеИлерiнде ирригациялык эрозия кYPделi жер бедерi жагдайында дамитыны аныкталды. Ирригациялык эрозиямен ресу шараларын уиымдастыру жэне оныц паида болуына ыкпал еткен факторларды сипаттау максатында эрозияныц паида болуыныц ыктимал кауiптерiн аныктау мацызды болып табылады. Бiз топырактардыц эрозияга кауiптiлiгi мен олардыц су-абсорбциялык кабiлетiн аныктап, топырак беткешнщ жаипактылыгын сипаттадык. Топырактыц ирригациялык эрозиясыныц ыктимал каушнщ 5 децгеш бар: элсiз кауiп, орташа кауш, кYштi кауiп, ете кYштiкауiп жэне апаттык кауiп. Кауш сiлтiсiздендiруге ушырау мYмкiндiгi бар топырак мелшерiне баиланысты багаланды. Ирригация кезiнде топырактыц суды абсорбциялау кабыетше жэне эрозияга карсы технологияларды даиындау барысындагы эрозияга турактылыгын есепка алу кажет.

СолтYстiк Казастанныц ощустж жэне K8дiмri кара топырактарыныц курамындагы нематодтарга экологиялык мониторинг жYргiзiлдi. Топырак нематодтарыньщ сандык жэне фауналык курамы, саныньщ динамикасы, трофикалык курылымы зерттелiндi. Топырак экожYйелерiнщ жагдаиын кeрсететiн индекстер аныкталды. Ощустж жэне K8дiмгi кара топырактардагы еркiн тiршiлiк ететiн жэне талгамсыз коректенетш нематодтардыц MI индекстершщ кeрсеткiштерi жакын болгандыктан, тiршiлiк ету жагдаилары уксас болып келедi.

Макалада 1ле езеншщ темени агысындагы доминантты еймджтердщ радионуклидтердi боиына жинауын зерттеудщ н8тижелерi келрыген. Барлык зерттелген еймджтердщ Cs¹³⁷-re Караганда Бг⁹⁰-ды кеп жинактайтындыгы аньщталган, еймджтер радионуклидтердi боиына жинактау кабыет боишиша топтастырылган. Радионуклидтердщ биологиялык аиналымга катысу мeлшерi ете аз, топырак курамындагы мелшершщ жYз жэне мыц пайызындай гана.

Жумыста жер мелиорациясы багдарламасын жYзеге асыруга баиланысты езекп мэселелер карастырылган. Мелиорациялык жYйелердщ казiргi жагдаиы, топырак туздану YPДiстерi жэне суаруга арналган сулардыц сапасы, сонымен катар суарылатын жерлердеп ami реттж туздану YPДiстерiищ ерекшелiктерi талданган.

Жамбыл облысыньщ шелеитп аимагында орналаскан Кекжон фосфорит кен орныныц 2-mi техногендi ушндкшде агроландшафттарды калпына келтiру, коршаган ортаныц экологиялык кызметш жаксарту максатында 2 гектар т8жiрибе телiмiне техникалык жэне биологиялык екi кезецде рекультивациялау жумыстары жYргiзiлдi. Yйiндiде биологиялык рекультивациядан кешнп фитомелиоранттардын колаисыз орта факторларына тезiмдi доминатты тYрлерi мен енiмдiлiгi аныкталды.

Кара-Арна кен орныныц 8ртYрлi жылдары рекультивацияланган телiмдерiндегi кесгандерден аныцталган жер асты суларыныц минералдануы, туздану химизмi, цышцылды-йлтыж жагдаиы, мунаимен жэне ауыр металдармен ластану дэрежей туралы деректер келтiрiлген. Жер асты сулары хлоридтi, натриИлi, жэне магнии-натрийлi химизм типi боиынша 0те жогары дэрежеде минералданган.

Жетку жотасыньщ тау етегшдеп жазьщтарыныц ауыл шаруашылыгы жерлершщ к;аз1рп жардаиын багалау максатында ауыл шаруашылыгында паидаланылатын топырактардыц непзп химиялык, физико-химиялык, морфологиялык жэне минералогиялык; касиеттерш зерттеу жумыстары жYргiзiлдi. Ылаилы фракцияныц минералдык курамы ретсiз аралас кабатты йллйт-смектйттi тYзiлiмдерден, гидрослюда, Ym октаэдрлы хлорит, лизардит, каолинит, далалык шпат жэне кварцтан куралган.