Макалада Апшерон жагдайында жоцышканы усакдисперсп суару технологиясы бойынша Y^m жылдык зерттеулер (2013-2015 жылдар) нэтижеа берыген. Осыган байланысты зерттеулер Ym нускада жYргiзiлдi: I нуска - жоцышканы жацбырлатып суару (бакылау); II нуска - жацбырлатып суарумен уштастыра отырып, жоцышканы усакдисперст ылгалдандырып суару; III нуска - жоцышканы усакдисперсп ылгалдандырып суару. Зерттеу н8тйжеciнде жацбырлатып суарумен уштастыра отырып, усакдисперст ылгалдандырып суаруды колданганда жоцышка eciмдiгiнiц фйтоклиматы жаксарды, ыстык, шуакты кYндерде ауа температурасы 10⁰С тeмендейдi ж8не ауаныц салыстырмалы ылгалдылыгы 30-40 % артатыны аныкталды. Будан шыгатын н8тиже, бул кезде фотосинтез депрессиясы жойылады ж8не соныц аркасында суаруга бакылау нускасымен салыстырганда (I нуска), II - rni нускада 1,25 ж8не III -нускада 1,85 есе аз су жумсалады. С8йкеciнше, т8жiрйбе нускалары бойынша ешмдШк II - oi нускада 1,4 есеге артады, ал III - нускдда керiciнше 0,93 есе, ягни 7,3 % -ке тeмендейдi.

Макалада биологиялык; ауыспалы епстж жYЙеciнде топырак к¥^нарлылыгын калпына келрудщ негiзгi жагдайларын жаксарту, суармалы жерлердщ eнiмдiлiгiн арттыру жэне экологиялык таза eнiм алу бойынша зерттеулердщ н8тйжелерi келтiрiлген.

Макалада Оцгустж Казахстан облысы Отырар ауданыньщ туздалган топырактарында eсiрiлген жYгерi дакылыныц eнiмдiлiгiне С-1-1, ПА-2-1 физиологиялы белсендi адаптоген-препараттардыц 8серi жайында м8лiметтер келрыген. ЖYгерi дакылыныц eсуi, дамуы ж8не eнiмдiлiгiне адаптоген-препараттардыц оц 8серi керсетыедь Адаптоген-препараттарды колдану жYгерi eнiмдiлiгiнде 36 ц/га-дан артык косымша eнiм алуды камтамасыз етедi.

Коректену сипаты боишиша белгт бiр трофикальщ топтарга жататындыгына непзделген топырак нематодалары кешеншщ экологиялык курылымы зерттелген. Макалада топыракты нелдж жэне минималды ецдеудеп нематодалардыц трофикалык топтарыныц сандык жэне сапалык талдауы келрыген.

2 км кашыктыктары аумакта эрозия YPДi^ci^нe ушыраган топыракамдж жамылгысына зауыттыц шыгарылымдарыныц кYштi эсер eткeнi баикалады. Су-физикалык касиеттерш талдау терецдеген саиын (20-30 см) топырак ылгалдылыгыныц артуын кeрceттi. Мырыш зауытыныц мацындагы топырактардыц кeлeмдiк массасыныц улгаюы ауыр металдардыц eлeулi 8ceрiмeн тYciндiрiлeдi. Ауыр металдар органикалык кышкылдардыц курамын бузады, оныц eзi топырактыц агрегаттык жагдаиына эсер етедь усак фракциялардыц артуы баикалады, топырактыц ciцiру кeшeнiнeн ciцiрiлгeн кальции ыгыстырылады, агрегаттар бузылып, топырактыц, эйресе жогаргы кабаттары тыгыздалады. Гумус мелшершщ жогары болмауы кара топырактыц бетшде ластану салдарынан бYкiл eciмдiк бiрлecтiгi жойылуымeн тYciндiрiлeдi. Топырактыц ciцiрiлeтiн азот пен жылжымалы фосфордыц формаларымен камтамасыз eтiлуi жогары емес, Жылжымалы калии мeлшeрi жогары.

Суару жагдаиында казакстан-сербия селекциясыньщ - "Скиф-619" жэне "Суцкар -779" жогары eнiмдi жYгерi буданыныц eсуi мен дамуын аитарлыктаи жогарлататын негiзгi фактор минералды тыщакыштар болып табылады. Бул будандардыц тыцаиткаттарра жогары белсендiлiгi эр гектардан 219-436 ц жасыл масса алуга мYмкiндiк бередi. "Суцкар - 779" буданы "Скиф-619" буданына Караганда тыцаитк;аштарра жогары белсендiлiгiмен ерекmеленедi. Тиiсiнте, тыцаиган нускаларга енгiзiлген тацаиткыштардыц эр кг-мы косымша 150 - 90 кг/га жасыл масса алуды камтамасыз етедь ТYйiндi свздер: тыцаиткыш, жYгерi буданы, жасыл масса ешм eзiн-eзi актауы.

Макалада шел даланьщ коцыр жэне сур коцыр топырак;тарыньщ микроморфологияльщ сипаттамасы келтiрiлген. Шелдщ коцыр топырактарыныц агрегаттарыныц курылысы берiк емес жэне де оларга тыгыз микробтм алгашкы минералдар мен тыгыз тау жыныстары сыныктарыныц кеп болуы тэн. Кескшнщ ортацгы белiгiнде есiмдiк калдыктарыныц трансформациясы мен биологиялык белсендiлiк аикын баикалады, бул ез кезегiнде тсршыж ету жагдаиларыныц: температура жэне ылгал режимдершщ элдекаида жаксы екенiн бiлдiредi. Эсiресе, мелшерi жэне формалары эртYрлi карбонаттар аккумуляциясына ерекше мэн берыген. Сур коцыр топырактардыц микроморфологиялык зерттеулерi келесщеи нэтижелер керсеттi: А кабатыныц жогаргы белiгiнде шелдегi топырак тYзiлу YPДiсiне тэн эр тYрлi келемдеп кепiршiктi куыстары бар, кесганнщ ортацгы белiгi тыгыз курылымды болып келед бул ез кезегiнде жогары дисперсиялы балшыкты материалдыц жука кабат тYрiнде жинакталуымен, сонымен катар инфиллингтер мен темiр баиланыстарыныц бос кещстжте бар болуымен тыгыз баиланысты.

Казастанда дана галымдар ете кеп, олардыц арасында ерекше топ жаратын топырактанушыралымдар бар. Олардыц есiмдерi накты тарихты к;алыптастырады. Кернекi топырактанушы галымдардыц естелiктерiн, олардыц ез ецбектершен керуге болады. Зйяткерлiк тарих - бул гылымныц жэне галымдар емiрiнiц окырмандарга жасырын, белгiсiз кезецдерiнiц танымал болуы. Топыратанушылар курметше топырактанудыц тарихы жэне мацыздылыгын тYсiну мен бурынгысын багалауда гылым тарихы, зйяткeрлiк тарихын, идеялар мен атауларыныц тарихын багалау кемeктeсeдi. Мак;аланыц басты мак;саты - еткен тарихка ызыгутылык арк;ылы гылымныц алгат жол салушыларына сытластык;™ ояту.