ЖYргiзiлген зерттеулер непзшде Армения Республикасыньщ таулы K8дiмri кара топырактарына т8н морфогенетикальщ ерекшелiктерi аныкталды. Макалада таулы к8дiмгi кара топырактардыц узак уакыт ж8не каркынды ауыл шаруашылыгына паидалану н8тижесшде непзп морфогенетикалык касиеттершде болатын езгерктердщ аныкталу м8селелерi карастырылады. ¥зак уакыт ж8не жYИесiз паидалану, 8аресе суару, генетикалык кабаттардыц аитарлыктаи улгаюына, курылымдык белжтердщ бузылуына, карбонаттардыц жогаргы кабаттардан тeменгi кескiнге орын алмастыруына, белгiлi терецджте топырак салмагыныц ныгыздалуына, сонымен катар механикалык фракция белшектершщ шаиылуына жагдай жасаиды.

Осы берыген жумыста Украинаныц кYлгiндi кара топырактары керсетыген. Цара топырактардыц барынша кунарлы топырак болып есептелетМ белгт, олардыц шшде Украинаныц топырак классификациясына сэикес, Украинаныц батыс жэне шыгыс орманды дала белтнде аирыкша кеп калыптаскан, кYлгiн кара топырактар типшесi еpекшеленедi. Макалада жергыжт кара топырак факторлары суpеттеледi: климат, еамдж жамылгысы, жер бедеpi, топырак тYзушi аналык жыныс, сонымен катар олардыц таралу аумагы. Жеpгiлiктi жагдайлар мен олардыц паидаланылуына баиланысты кYлгiндi кара топырактар генезисiне, морфологиясына жэне баска да касиеттерше сараптама жасалынды. КYлгiндi кара топырактарга колданылатын топырак коргау технологиялары сипатталды жэне талкыланды.

Алматы к;аласындагы Бас ботаникалык; бак; шепндеп тау баураишмыц топырак; жамылгысы мен топырактарыныц калыптасу зацдылыщтары карастырылган, тау бауратыщ цпрт-рец топырактарыныц морфогенетикалык белгiлеpi мен касиеттершщ интродукцияланган агат тектестердщ, буталар мен шeптесiн еймджтердщ, баптаудыц, агротехникалык; эдктердщ, суарудыц жэне пimен шабудыц топырак калыптасуына 8сеpi жагдаиында трансформациялануы кepсетiлген.

Далалык маршруттьщ зерттеулер непзшде, СолтYстiк Каспии тещзшщ жагалауыныц бeлiктерi жэне к;аз1рп замангы Жаиык езеншщ атырауыныц непзп ерекшелiктерi жэне топырак жамылгысыныц курылымы зерттелiп, морфологиялык, химиялык жэне физикалык-химиялык касйеттерi сипатталды, 1:100 000 масштабында топырак картасы курастырылды. Картаны жасау кезшде геоакпараттык технологиялар мен к;ашык;тык;тан зондтау материалдары колданылды

Мак;алада кен орны жерасты суларыныц минерализациясы, туздану хймйзмi келтiрiлген. Жерасты суларыныц ауыр металдар жэне мунаи eнiмдерiмен ластану дэрежей аныщталды. Жерасты суларыныц реакциясы сiлтiлiк, минерализациясы жогары, химизм тит боиынша хлорйдтi, магнйй-натрйлi болып келедг

Апшерон тYбегiнiц орталык белтнде паидаланудан шыгарылып тасталган техногендi бузылган жэне мунаимен ластанган жерлердi тYгендеу жYргiзiлдi. Олардыц кeлемi аныкталды, кыскаша сипаттамасы берiлдi, мунаимен ластанган кeлемi мен терецдiгi аныкталды. Гранулометриялык курамы, туздануы, сортацдануы, жер асты суларыныц орналасу терецдт, олардыц туздануы жэне баска да топырак касиеттерi зерттелдг

Макалада цеолиттьмикробиологияльщ эдктщ коректж элементтердщ мeлшерiне тигiзетiн 8серi келтiрiлген. Жылжымалы элементтердщ мeлшерi топырак кабатыныц туздылыгына, мунаймен ластану мелшерше, сонымен катар рекультивациялык жумыстыц жYргiзiлу мерзiмiне баиланысты.

Макалада бшк таулы субальпыж таулы-шалгынды, шалгынды-далалык жэне таулы-орманды кара коцыр топырактарыныц ерекшелiктерi сипатталган. Субальпыж таулы-шалгынды жэне шалгынды-далалы топырактарга келесщеи белгiлер тэн: гумус тYзiлу YPДi^ci ете жаи жYредi, гумус дамуы «модер» формасында жYзеге асырылады, мундагы топырак мезофаунасы eciмдiктектi калдыктардыц ыдырауына белcендi катыспаиды, агрегаттардыц тYзiлуi балшыкты белшектердщ жэне органо-минералдык баиланыстардыц физико-химиялык каcйеттерi аркылы жYзеге асырылады. Ал орта таулы жерлерде тYзiлетiн таулы-орманды кара коцыр тYcтi топырактарга келесщеи сипаттамалар тэн: мезофаунаныц жогаргы белсендыт, оныц курамында агрегат-капролиттердщ болуы, орманды мулль тYрiнде гумустыц жинакталуы, В2 кабатыныц балшыктануы жэне карбонаттардыц болуы.

Макалада жасыл жем Y^mi^H eciрiлетiн жаздык рапс ешмдытне минералдык тыцаиткыштардыц еcептiк нормаларымен салыстыргандагы органикалык тыцаиткыштар тYрлерi мен биологиялык препарат МЭРС зерттеу нэтижелерi келтiрiлген. Топырактыц негiзгi коректiк элементтер динамикасына жэне eriмдiктердщ кургак салмагы мен коректiк заттардыц жинакталуы мен рапс eнiмдiрiгшщ жогарлауына оц эсер ететшш эртYрлi дэрежеде тыцаиткыштар мен биопрепараттардыц барлык тYрлерi кeрcетiлген.

Ауыл шаруашылыгы жагдаиында езект м8селелердщ бiрi топырацтыц ауыр металдармен ластануы болып табылады. Мацалада Казахстан топырацтарыныц ж8не су кездершщ ауыр металдармен ластануы, гылыми-зерттеу жумыстардыц н8тижелерi мен ауыл таруашылыгындагы ауыр металдардьщ мацыздылыгы сипатталган. Ауыр металдардыц концентрациясы цоршаган ортада (топырацта, суда) кебеиген саиын еамджтщ есуi баяулаиды, ешм мелmерi темендейдi. Сондыцтан ауыр металдардыц ауыл шаруашылыгындагы керi 8серiн зерттеу мацызды.