Мак;алада шымтезек непзшде тYйiршiктелiп, сублимацияланган к;оспаны паидаланудыц суармалы топырак;тардыц гумустык; жагдаиына, ауыр металдардыц жылжымалы тYрлерiнiц мeлшерiне жэне курштщ eнiмдiлiгiне 8серiн зерттеу н8тйжелерi келрыген. Шымтезек негiзiнде тYйiршiктелiп, сублимацияланган к;оспаныц сынак;тан eткiзiлген мeлшерлерi маусымдык; сура бастырылып жататын кYрiш егiлетiн топырак;тардыц гумустык; жардаиыныц турак;тануына жагдаи тугызатындыгы жэне топырак;тарда зерттелген ауыр металдардыц жиналып к;алуына жагдаи жасамаитындыны аныщталды. Сонымен к;атар, топырак;к;а енгiзiлген, сыналган биопрепараттыц барлык; мeлшерлерiн арттыруга сэикес 12,3-тен 25,7 % дешн к;осымша eнiм бердi.

Макалада органикальщ калдьщтарды биоконверсия шараларын жэне оларды жетiлдiрудщ физика-химиялык; тэсыдерш колдана отырып, биоминералдык; тыцайтк;ыштар алу технологиялары келтiрiлген. Зертханалык; жагдайда eсiмдiктердегi метоболизм жэне алмасу Yрдiстершщ, топырак;тары органикалыщ-минералдык; қopeKTeHyi тйiмдiлiгiн арттыруга к;абыетп азотты, фосфорлы тыцайтк;ыштармен, жаца биоорганикалык; препараттармен жэне микробиологиялык; штамдармен цеолйттi жетiлдiрy боиынша моделдiк т8жiрибелер к;ойылды. ТYЙiндi сездер: топырак; кнарлылыгы, гумус, цеолит, жетiлдiрiлген цеолит, коректж макроэлементтер жэне микроэлементтер, гyмйндi жэне микробты препараттар, тйiмдi микроагзалар.

Шиелi суармалы алкабы топырақтарындагы ауыр металдардыц жылжымалы формалары боишиша алынган аналитикальщ м8лiметтердi вариациалы-статистикалық ендеу иегiзiиде олардын фондык мeлшерi ретiиде келесi елшемдер усынылады (мг/кг): Pb -14,7±0,2; Ni -6,3±0,18; Cu 2,3±0,06; Cd 0,6±0,02; Zn 2,9±0, 08.

Мак;алада 1945-2010 жылдардагы багалаумен Казақстандагы егiншiлiк жерлерi Ymrn жылыжаилык; газдар агыны кубылымыныц эксперименталды есептеулерi, сондаи-ак; 2020 жэне 2030 жылдардагы багыттарын болашак;та болжаулары берiлген. Есептеулер елдегi эр тYрлi ведомствалар мен уиымдардан алынган эмперикалык; к;олжетiмдi деректердi тарта отырып, климаттыц eзгеруi бошта (IPCC) сарапшылардыц Yкiметаралык; тобымен ¥сыиылFаи 8дiстер непзшде жYргiзiлдi.

Уш жылдык кешенд1 далалык жэне зертханальщ-аналитикалык; зерттеулер нэтижесiнде Караарна жэне Шыгыс Кекарна кен орындарыныц топырактарындагы мунай ешмдершщ мелшерi мен кещстжте орналасу зацдылыктары карастырылган.

Макалада жYгерiнщ сYрлем массасына жэне дэншщ сапасына коректенд1ру жагдаиыныц эсерi кeрсетiлген. Апшерон суармалы жагдаиында сэрдщ екiншi онндшнде eсiмдiк жйiлiгi 71 мыц болган кезде, N130P100+20 тонна кец фонында 1 гектарда сYрлем массасыныц ец жогары eнiмi жэне протеин шыгымы к;алыптасты, ал 70х30 сызбануск;асы боиынша eсiмдiк жйiлiгi 47 мыц болган кезде N180P120+20 тонна кец фонында дэннщ ец жогаргы eнiмi жэне протеин шыгымы к;алыптасты.

Сортац Yri кабаты агрегаттардыц тYйiршiктi курылымымен, эр тYрлi кезецде ыдыраган eсiмдiк калдыктары тYрiнде органикалык; заттардыц бар болуымен, топырактыц мезо жэне микрофауналар шыгарылымдары жэне гумустыц, сондаи-ак элювиальды телiмдердiц болуымен сипатталатыны аныкталды. Микроморфологиялык сортацды кабат тыгыз жаиласкан жэне усак сызаттар желгамен eзара бeлiнген, бурыс жэне бурышты пiшiндi агрегат-блоктарынан турады. Олардыц тYзiлуiне топырак материалдарынын кeтерiлуi жэне оныц эрi караи ылгалдану-кебу YPДiстерi кезектескен кезде жарылуы себеп болган. Иллювиалдану YPДi^ci балшыктыц жолакты, агынды жэне тутас оптикалык; багдарыныц болуымен, ошауланган куыстарды толтырып туратын жугындылардыц паида болуымен жэне куыстар кабыргаларында балшыкты кутандардыц паида болуымен ыесе жYредi. Сортац асты кабаты унтак жэне ciцiрiлген тYPДегi карбонаттардыц микроформаларыныц болуымен жэне куыстарда ганыштыц паида болуымен eзгешеленедi. ТопырактYзушi жыныстардыц агрегаттарына тэн пiшiн балшыкты-карбонатты жумыр тYзiлiмдер-ооидтар болып табылады, олар, ciрэ, бикарбонатты ерiтiндiлер эcерiнен пептизацияланган балшыкты заттардан тYзiлген болар немесе балшыкты шегшдыердщ эрозияга ушыраган eнiмi болуы мYмкiн.

Орта Азия кептеген континенттж келдерге баи. Арал тецiзi Жер шарындагы iрi су корларыныц бiрi болып табылган. 0ткен гасырдыц 50-60 жылдары басталган Орта Азия мен Казак;станныц жерлерiн суару кезiнде суды гылыми негiзсiз жэне бакылаусыз колдануынан Арал тещзше келетiн су агысы рт азаиып, 1980 жылдары мYлдем токтап калды. Алаптыц экожYйесiне антропогендiк эсерлерщщ нэтйжесiнде топырактыц туздануы, аимактыц шелге аиналуы жэне коршаган ортаныц езгеруi сиякты жагымсыз жагдаилар орын алды. Макалада антропогендiк эсерлердщ нэтйжесiнде Арал тецiзi алабы су балансыныц езгеруi жэне олардыц жагымсыз экологиялык; салдары карастырылган.

«Топырактанушы» жэне «тьщ жер» деген жагдаиды тYсiну Y^шiн, гылыми жэне шолу макаларынан, баспасез беттерiнен жэне мурагат мэлiметтерiнен коса алынган дэлелдердi колдана отырып, тYсiндiруге тырыстык. Тыц кетерушыердщ жумыстарын багалаганда, тыцды бiрiншi болып мецгерген, егер салынып жаткан шаруашылыктарда, немесе барлык тыц окигаларында апатка экелiп соктыратын кателiктерi бола калган жагдаида ездерi жауап беретiн (эрозия мен топырактыц бYлiнуi жэне т.б.), адал нйеттi, ецбеккор топырактанушылардыц ецбектерi - ескертусiз калган. Бiрiншi рет Мемлекеттж дэрежеде гылымныц, галымдардыц тыц игеру кездердеп орнын Л.И. Брежнев «Тыц жер» гатабында багалады. Тыц жердi мецгеру оцаи жумыс емес, кешннен, ол жерлердi йеленiп, немесе сYЙiспеншiлiкпен жэне курметпен эрi караи оцтаилы паидалану керек.