Калалык аумактарды кегалдандыру кебiнece топырак кыртыгсын к¥ру кажетттмен байланысты. Эдетте, оны к¥ру кезшде к¥м, торф, топырак (темeнгi минералды кабаттар) ceкiлдi физикалык жэне химиялык каcиeттep бойынша каpама-каpcы болып келетш топырак кабаттары колданылады. Мндай кабаттар жацаша каcиeттep мен peжiмдepгe ие ортак ЖYЙeгe бipiктipiлeдi. Олардыц кызмет eтyi барыеында топырак кыртыстары тез e3repicKe шырайды. К^асиеттердщ e3repyi жылдам езгеретш топырак кабатына гана eMec, баяу езгеретш катты кабатына да катысты. Топырак к¥рылымыныц оcылайша взгepicкe шырауы cалдаpынан аза баcтайды. Твзiмдi топырак кабатын к¥ру оларды пайдалануда, оныц гшшде каланы кегалдандыруда мацызды мэceлe болып табылады. 2012 жылы MacKey мемлекетлк yнивepcитeтi аумагында к¥рылымы эpтYpлi 28 топырак кыртьгсы к¥рылып, оларга Festuca Rubra жэне OliumPerenne шептeciн еciмдiктepi eгiлдi. Барлык топырак кыpтыcы Yшiн бipдeй жагдай жаcалды. Топырактыц физикалык-химиялык каcиeттepi мен peжiмдepiнe ЖYЙeлi зерттеу ЖYpгiзiлiп отырды.

Топырактыц температуральщ режiмiндегi езгерютер топырак микроклиматындагы ец мацызды компоненттердщ бiрi жэне топырак касиеттершщ взгеруiне жэне всiмдiктердiц дамуына айтарлыктай ыкпал етедi. Бл зерттеуде топырак температурасы мен жылу етюзпштш мэнi шеппен квмкерiлген жэне шабдалы агашы астындагы келецке жердегi ею TYрлi алкапта аныкталды. Жылу етюзпштш тецдеуiнiц шешiмiмен алынган топырак температурасыныц теориялык мэнi топырак температурасыныц эксперименталдык мэнiмен салыстырылды. Алкаптагы зерттеулер ТYркия, Самсун, Чаршамба округi, Есилирмак ауданындагы (36 ° 43,380' шыгыска карай, 41° 13,061' солтYCтiкке крарай) фермалардыц егiстiктерiнде 2011 жылдыц тамызы мен кырйеп аралыгында еткiзiлдi. Бiрiншi тэшрибелж алкаптагы шеппен кемкерiлген топырактыц орташа температурасы сагат 7:00, 12:00, 18:00- де топырактыц бетю кабатында 19,5° С; 28,4° С; 23,4 ° С, ал 10 см терецдште 20,2° С; 26,9° С; 23,3° С, 20 см терецдште 20,7° С; 26,0° С; 23,1° С, 30 см терецдкте 21,1° С; 25,3° С, 22,9° С, 40 cm терецдште 21,4° С; 24,9° С; 22,9° C болып айкындалды. Екiншi тэшрибелж алкапта шабдалы агашыныц келецкесшдеп топырактыц орташа температурасы сагат 7:00, 12:00, 18:00- де топырак бетшде 19,4° С; 24,7° С; 22,5° С, 10 см терецдште 20,3 ° С; 24,5° С; 22,7° С, 20 см терецдште 20,8° С; 24,1° С; 22,6° С, 30 см терецдште 21,1° С; 23,7° С; 22,4° С, 40 см терецдште 21,0° С; 23,5° С; 22,2° С болып аныкталды. Бiрiншi тэжiрибелiк алкаптагы 0-ден 40 см аралыгындагы топырак кабатында температураныц орташа етюзпштт сагат 7:00, 12:00 и 18:00-де 0.460 cm² s^-1; 0.029 cm² s^-1 и 0.167 sm² s^-1 болды. Екiншi тэжiрибелiк алкапта 0-ден 40 см дейшп топырак кабатында орташа температура етюзпштш сагат 7:00, 12:00 жэне 18:00 0.234 cm²s^-1; 0.115 cm²s^-1 жэне 1.677 cm²s^-1 б болды. Жылу етюзпштш тецдеуi шешiмiн пайдалану жэне температураны тэжiрибелiк елшеудiц есептж корытындылары арасындагы орташа дэлсiздiк топырактыц бетю кабатында 0,089, ал 20 см терецджте 0,055 болды. Температураныц тэшрибелж елшемдерш температураныц есептiк мэшмен салыстыру барысы керсеткендей, кыска кезец шшде (< 3 KYн) жылу етюзпштж тецдеуiн бастапкы абсолюттiк шешу топырак бетiнде жэне топырак кабаттарындагы мерзiмдiк жылу езгерiстерiн жаксы керсетед

1шю жэне сырткы азоттыц еимдш калдыктарыныц ыдырауына эсер етуi зак мерзiмдiк зертханальщ инкубация тэжiрибелерi барысында зерттелд А тэшрибеа C:N - 22, 34, 47 жэне 62 ауыспалы аракатынасымен ЖYгерi жапырактарына ЖYргiзiлдi. В жэне С тэжiрибелерiнде &N коэффициенттерi &N 62 бастапкы аракатынаспен ЖYгерi калдыктарына NH₄NO₃ (Б тэжрибе) немесе KNO₃ (C тэжiрибе) косу аркылы 47, 32, 22 жэне 10-га жетюзшдь бимдш калдыктарыныц траксыз жэне теракты кeмiртек корларын минералдармен к¥нарландыру децгет косарлы экспонентпк ыдырау кызметшщ кемепмен Yлгiлендiрiлетiн бiр жылдык инкубация шшде CO₂ кумулятивтж шыгын кинетикасыныц кемепмен багаланды. Iшкi органикалык емес N траксыз шама мелшерiне де эсер етсе, imri органикалык азот траксыз шама ыдырауыныц константына гана ыкпал ететiнiн керсеттi. Сонымен катар, KNO₃ сырткы пiшiн N ретiнде k мэнiне де, NH₄NO₃ траксыз шама мелшерше де, косарлы экспоненттiк ыдырау Yлгiсiнiц барлык елшемдерiне, оныц шшде теракты кабат ыдырауыныц екiншi константына (k) ыкпал еттi. Осылайша, еимдш калдыктарыныц минералдармен к¥нарлануы азоттыц шогырлануынада, оныц тYрiне де байланысты болады.

Бл макалада микробтьщ биопрепараттардьщ жоцышка (Medicago Sativa L.) всетiн топырак ризосферасындагы актиномицеттер санына ыкпал етушщ нэтижелерi бер1лген. Бл eсiмдiк TYрi жогары eнiм TYсiмдiлiгiнiц элеуетi мен биомасса сапасына косымша азоты тиянактау Yрдiсiнiц каркындылыгымен сипатталады. Жоцышка ризосферасы алуан TYрлi микроорганизмдерге бай. Зерттеудщ максаты екi азоттиянактаушы бактериямен (Sinorhizobium meliloti жэне Azotobacter chroococcum) жэне ею изолят (CC657 жэне Coll11) Colletotrichum destructivum сацыраук¥лагыныц фитопатогенмен жоцышка TYрлерi (Affinity, Перри жэне К-28) eсетiн ризосфералык топырактагы актиномицеттер санына екпе ж¥рпзудщ ыкпалын зерттеу болды. Актиномицеттердщ кеп мeлшерi А. chroococcum + isolate Coll-11 екпес жасалган Аффинити срыпты жоцышка ризосферасынан аныкталды, ал CC657 егшген К-28 српыныц ризосферасында актиномицеттер саны аз болды. Фишер тестшщ нэтижелерi ецдеу арасындагы актиномицеттердiи кеп болуында статистикалык мацызды айырмашылыктар жоктыгын керсетедi, бл онда терт бiртектi топ болганын бгвдредг 1. CC657 + S. meliloti пайдалану аркылы Coll-11 кемегiмен К-28 срыпын ецдеу; 2. Coll 11 + S. meliloti кемепмен К-28 срыпты ецдеу жэне Перри срыпты (екпесiз) бакылау ецдеу; 3. Coll 11 + A. chroococcum пайдаланумен Перри срыпты, CC657 + A. Chroococcum-мен К-28 срыпты ецдеу; 4. CC657 + А. chroococcum кемепмен К-28 жэне Сб 11 + А. chroococcum кемепмен Перри срыпына екпе ж¥рпзу.

Зерттеудщ максаты Yлестегi кемшде 1, 1-5, 5-10 микрон калий к¥рамын саралай талдау негiзiнде Владимирлiк табигат аймагындагы ср ауыр балшыкты саз жерлерiндегi калий корын багалау болып табылады. Зерттеу нысаны сазды саргыш топыракта калыптаскан атыздардагы ср ауыр балшыкты жерлер болып табылады. Жердщ жыртылган кабатынан алюминий мен темiрдiц аздаган белт, сондай-ак кремний тотыгыныц кеп мелшерi аныкталды. Мны табиги топырактыц элювиалды белiгiнiц катысуымен TYсiндiруге болады. Лайлы TYЙiрлерде элемент тотыктарыныц болуы топырактыц непзп массасынан бiршама ерекшеленедi. Кремний тотыгыныц саны рт азаяды, бл кезде ол багыт бойынша тец таралады (49.5-51.2 %). Темiр мен алюминий тотыгыныц бiршама артканы байкалады (10.1-11.1 % жэне 18.2-19. 1 %). Топырактыц негiзгi мелшерiмен салыстырганда, лайлы кабат магниге бай. Тнбада кальций тотыгыныц саны мен калий тотыгыныц к¥рамы жалпы топырактагы жалпы санына караганда бiршама жогары. Лайлы кабаттыц жалпы химиялык к¥рамы бл кабат негiзiнен алюминий, темiр, магний, калидщ кеп болуымен сипатталатын балшыкты минералдардан тратынын керсетедi. Кабаттыц непзп компоненттерi ЖYЙелi емес аралас кабаттар болып табылады жэне смектиттi топтардыц жогары камтылуымен смектиттер - слюдалар басым келедi. Смектиттi кабат пен гидрослюда лай компоненттершщ 85-90 %-ын камтиды. Каолинит пен хлорит саны 10-15 % мелшершде ауыткиды. Бл минералдар калий, магний кездерi болып табылады жэне топырактагы аниондар калпын аныктайды. Лайлы кабаттагы калий коры сак жэне орташа тозац Yлесiмен салыстырганда ец жогары болып табылады, ейткеш калидi негiзгi тасымалдаушы туйрдеп барлык минералдыц 80 %-дан астамын камтитын минералдар болып табылады. Осылайша, калий, фосфор, магний секiлдi к¥нарлы заттардыц ец кеп мелшерi ¥сак TYЙiрлерде аныкталады, лайлы TYЙiрлерде - фосфор мен магний, лайлы жэне ¥сак тозац TYЙiрiнде - калий, магний. Жердi жырту кезiнде иллювиалды децгей белiгiн бiртiндеп косу табиги кнарлы заттар корын калпына келпру Yшiн кажет. Соцгысы есiмдiктер ушш сак TYЙiрлер мен к¥нарлану элементтершщ санын толтырады.

Сщру кинетикасын зерттеу катысушы тетiктердi тусшу Yшiн ете мацызды. Сiиiру YPДiсiне катысушы тетiктi жэне массаньщ козгалысы, жеке араласу Yрдiсi жэне химиялык реакцияны алдын ала болжау Yшiн эксперименталдык мэлiметтерге сэйкес келу Yшiн бiрнеше кинетикалык Yⁿri пайдаланылды, дэлiрек айтканда нелдiк реттеп, бiрiншi реттегi, жалFан-екiншi реттегi, жецшдетшген Elovich, параболалык араласу жэне ш функциясыныц Yлгiсi. Бл зерттеуде 0,25 мен 384 с шщде 100 мг/л аммоний хлоридш камтитын ерiтiндi пайдаланумен аммонидiц сiиiруiне кинетикалык тэшрибе ЖYргiзiлдi. Аммонидiц сiиiруiнiи кинетикалык теигерiлiмi ец аз шаршылык кемiмелдi талдау эдiсi бйынша аныкталFан эрбiр теигерiм Yшiн баFалаудыц стандартты кемшiлiктерi (SE) мен айкындау коэффициенттерiн (r²) салыстыру аркылы баFаланды. Кинетикалык сiцiрудi зерттеу нэтижелерi керсеткендей, аммоний алFашкы бiрнеше саFат iшiнде тез сiцiрiледi, бiрак уакыт ете баяу сiцiрiледi. Аммонидщ ец кеп сiцiрiлуi Кордкоск ауданында, ал ец аз сiцiрiлуi Хуттане 2 топыраFында байкалды. Аммонидiц барлык топыракка сiцiрiлу децгейiн жалFан екiншi реттiц, дэрежелiк функция жэне Эловичтщ жецiлдетiлген тецгерiмi кемегiмен сипаттаFан жаксы.

Топырактыц фосфорды сiцiруi топырактыц бiркатар касиеттерше байланысты, олардыц ец мацыздылары рН, сазбалшык, органикалык заттектер, катиондык айырбас куаттылыы (CEC), аморфтык Fe, Al жэне Mn тотыктары, сондай-ак CaCO₃. Алайда мндай касиеттер TYрлi атмосфералык ыкпалдар жаFдайында топыракта TYрлiше болуы MYмкiн. Бл жмыстыц максаты топырактыц P сщруше таксономияныц эсер етуш ескере отырып, Орталык Грекияныц 13 жершщ топыраFында Р сщруге ыкпал ететш топырак касиеттерш зерттеу болды. Бiз pH (4 кышкыл жэне 9 сшт!) жэне таксондардардыц (4 Alfisols, 4 Entisols жэне 5 Инсептисоли) болуымен бiршама ерекшеленетiн топырактарды тацдап алдык, жэне бiз C„=0-100 mgL^-1 элементтердiи бастапкы шогырлануыныц топырак-ерmндi 1ден 10 катынасында сiиiрiлуiне бiрнеше сынак ЖYргiздiк. C₀=100 mg L^-1 (q₁₀₀) жэне белу коэффициентi K_d-100, (q/C at C₀=100 mgL^-1 тец) кезшдеп сiиiрулер елшендi.Сонымен катар, бiз топырактыц физикалык-химиялык касиеттерiн де елшедiк жэне сщру керсеткiштерi топырактыц елшеулi касиеттерiмен аракатынасы белгiлендi. Топырактар таксономия белгiлерi бойынша белiнген кезде Альфисолиде айтарлыктай жогары CEC, аморфты Fe жэне Mn тотыктар, и q100 бар екеш, бiрак белiну Р (суга ерiгiш-Р жэне Mehlich-3-Р) темен екенш аныктадык. Баска екi топырак катарынан топырактыц TYрлi касиеттерi табылмады. Топырак pH-ка сэйкес белшген кезде, айырбас Са жэне жогарыда аталган ею Р белiнушiлiк керсеткiшi топырактыц сштт тобына караганда, кышкылды тобында темен болды. Бл нэтижелер айырбас Са-да айырмашылык рH-пен толык байланысты болганымен, белiнетiн Р, сондай-ак CEC, Fe жэне Mn тотыктар жэне q₁₀₀ бойынша айырмашылыктар таксономиямен байланысты. Сонымен бiрге, K_d400 тек айырбас Са-мен (R²=0.304, p<0.05) гана анык аракатынас орнататынын аныктадык. Км кебейген сайын бвлiнетiн Р азаяды, ал органикалык С алынатын Р-ны арттырды. Топырак таксономиясы топырактагы Р сiиiру/белiну TYсiнiгiнде мацызды фактор болып табылады, ейткеш топырактыц тым азуы (мнда Альфисоли) кеп мелшердегi аморфты тотыкты камтиды, бл эдетте, топыракта Р сакталуына ыкпал етедi.

Иондьщ iрiктемелi электродтарды (И1Э) пайдалана отырып топырак Yлгiлерiнен нитраттар (NO^-) мен калий иондарын (K+) тез жэне катар аныктауга зерттеу ЖYргiзiлдi. ИIЭ-нiц топырак экстракциясы ерiтiндiсiмен Yйлесiмдiлiгi KYрделi объект болып табылады, ейткеш рН, ион KYшi мен кедергшер секiлдi TYрлi эсерлердi, сондай-ак экстрациялык ерiтiндi тиiмдiлiгiн карастыру кажет. Бл зерттеуде 0,01 мольден L-1Al₂(SO₄)₃ бастап TYрлi касиеттерi бар ауылшаруашылыкка арналган топырактыц 30 Yлгiсi алынды, жэне сыгындылар бiр мезетте NO^- - ISE и K+ - ISE кемепмен агынды жYЙеде елшендi. Нэтижелер эталондык эдiс ретiнде ионды хромотография (IC) кемегiмен салыстырылды, ИС и ISE нэтижелершщ арегрессиялык талдауы жогары езара байланыстылыкты керсеттi (R2 = 0,986 и R2 = 0,951 К + жэне NO^-). Иондык iрiктемелi электродтар топырак Yлгiлерiндегi нитраттар мен калидi тез жэне бiр мезетте аныктау Yшiн 0.01 mole.L-1Al₂(SO₄)₃ моль экстракциялык ерiтiндiмен пайдалануга болады деген корытынды жасалды.

Теменп Челиф жазыктыгы кещстшп немесе уакытша буындардагы топырак жэне су динамикасы тргысынан солтYCтiк Алжирдщ барынша зерттелген аудандарыныц б1р1, алайда еимдштермен байланысты ландшафтар тргысынан жеткткл TYрде зерттелмеген. Мнда, кыска зерттеуде б1з бакыланатын учаскеде, непзшен жарлар мен к¥здардыц топырагыныц морфологиясын аныктау Yшiн сандык ЖYЙедегi Yлгi колдандык. 0йткеш, бл кешннен LANDSAT ТМ типп спутниктш бейнелерде колданылатын бакыланбалы жiктеу эдiсiн пайдалану аркылы ландшафтыц TYрлi Yлгiлерiн алып, жштеу, сандык ЖYЙедеге кеиiстiк картасында непзп морфо-ландшафтардыц кеиiстiктiк бвлiнуi туралы TYсiнiк алу Yшiн кажет. Бейнелер нэтижесшде алынган санаттар негiзiнен мынадай: астык-ауыл шаруашылык дакылдар, агаш мэдениетi, учаскенщ шыгыс жагындагы бау-бакша мэде-ниеп, батыс бвлiгiндегi сорац жэне такыр жерлер. Бедердщ сандык ЖYЙедегi Yлгiсi ещс секiлдi биiктiктiц e3repyi соншалыкты мацызды емес екенш, 6ipa ол YЙiндi, YCTipT/ландшафтарга сэйкес жазыктыкта ландшафтыц Yлестipiлiмiн брынгыша бакылайтынын бiлдipедi: сорац жэне такыр жерлер эдетте ойпат деп аталатын темен биiктiктеpде сортац жерлерде орналасады, баска дакылдар ортада жогары бшктштерде осы облыстыц ауыл шаруашылык жмыстарына кауш келтipетiн сортац жерлерден жыракта орналасады. Аудандагы кез келген ландшафтыц кещспкл орналасуы топырак динамикасымен жэне сипатымен тiкелей байланысты.

Ауыр металдар сиякты уытты элементтер жер кыртысыныц табиги к¥рамдас бвлiгi болып табылады жэне осы элементтердщ кейбiреуiнiц микроэлементтер деигейiнде биологиялык мацызы болуымен катар, адам денсаулыгын ныгайтуда мацызды рел аткарады. Топырактыц табиги педогеохимиялык фон мен антропогендш кездер салдарынан ауыр металдармен ластануы Иранныц солтYCтiк-батысында орналаскан Занжан провинциясындагы кецiнен таралган проблема болып табылады. Taхам ауданы егжей-тегжейлi зерттеу Yшiн тацдап алынды, зерттелетш аумак шецберiнде топырактыц беткi кабатындагы ауыр металдардыц ортак, сондай-ак биоашык TYЙiрлерiн багалау бойынша зерттеу мiндеттерi белгiлендi. Топырактыц беткi кабатынан 57 Yлгi алынып, атомдык-сiцiрiлу спектрометрия (ААС) кемепмен ауыр металдармен каншалыкты ластанганы сараланды. Алынган нэтижелер, ДYниежYзiлiк денсаулык сактау ¥йымы мен Коршаган ортаны коргау агенттiгiнiц стандарттарымен салыстырганда As, Pb жэне Cd секвд кейбiр уытты металдар к¥рамыныц мелшерден тыс екенiн керсетедi. Зерттелген металдардыц биоашык белт Диэтилен Три Амин Пента Кышкылы (DTPA) затымен металдар кешенш к¥ру кемегiмен де елшендь Топырактыц ластануындагы антропогендiк кездер Yлесiн айкындау Yшiн Байыту коэффициентi жэне геологиялык тYзiлу индексi елшенiп, ArcGIS (9.3) кемегiмен белу картасы к¥рылды. As, Pb жэне Cd секвд кейбiр уытты металдардыц кептеп шогырлануы солтYCтiк-батыс, шыгыс жэне оцтYCтiк-шыFыстаFы зерттелетш аумактан топырак к¥рушы жэне антропогендш кездердiц эсерiнен болатын окшауланFан жерлерден табылды. Зерттелетiн аумактаFы ауыл шаруашылык жерлер мен ендiрiстiк кала тещрегшдеп топырактыц ластану децгейi ете жоFары болды. Cu, Co, Ni жэне Fe секвд баска элементтердiц жоFары шоFырлануын тудыратын барынша тиiмдi факторлар топырак тузпш сипатта болды.

Казба-швдырларды сипаттаган кезде олардьщ юшкентай кескiндерi TYсi жэне к¥рылымы бойынша калыцдыгы аз кабаттарга бвлiнгенi аныкталды. Морфологиялык сипаттамадан байкайтынымыз твг1лген топыракгрунттары топыракгYзушi факторлардыц (климат, всiмдiк, топырак биотасы) эсерiнен взгерiске шыраган. Барлык тэжiрибе нскаларында эр TYрлi калыцдыктагы шымды кабаттыц TYзiлуi анык кершетш морфологиялык белгi болып табылады.

Жецш сазды кара топырактыц гумустык жаFдайыныц керсетюштерше тыцайткыштар себудщ эсер етуше зерттеу ЖYргiзiлдi. Органикалык тыцайткыштар (сабан жэне сидераттар) колдану кезшде жалпы гумус жэне органикалык заттектщ к¥рамы артады, ал гумустыц козFалмалы белт органикалык тыцайткыштарFа байланысты болмайды.