Ел1м1здщ оцтустж-шыгысындагы тепсжерлер мен эрозиял ык; агроландшафттарда турл1 дацылдар мен олардьщ сорттарын, сидераттар мен топырацты непзп ецдеуде минималды жэне дифференциалды цолданг анда, топырацтарды жацсарту жэне агрономиялык; тшмдйпгше бага берыген. Букы ел1м1з бойынша колданыстагы зоналык; ецдеущ бешмдьландшафтты ецдеуге ал мастыру мэселеа царастырылуда.

Мак;алада Казак;станныц оцтустж-шыгысыныц тэл1м1 жершдеп арпа ешмдипп мен ашык-коцыр топырацтьщ агрофизикальщ к;асиетше cyflirepfli эртурл! овдеу тэалдершщ acepi жайл ы керсетш ген.

Туракты орман жолацтарды непзшде - топырактыц теменп кабаттарындагы жиналган ылгалдылыгыныц санымен сапасы аньщтайды. Зерттелген топырак; ецдеу жуй ел ершщ ец ьщтималы томен цабаттарына жыртылган цара пар жуйес1.

Жумыс Присалаирьянын, эрозиял ьщ цаушт1 жэне эрозиял ьщ топырацтарына сапалы багалау жуйесше арналган. Авторлар интегралды сапалы бага берудщ орындылыгын непздейд1 зерттелу аумагы топырагыныц топырац-экологияльщ индека мен бонитет баллын есептеуде мацызды деп есептелген турл1 адстерд! уйлеспрш цолдану Heri3ri мэнш болып табылады. Осы эдк топырацты бфшама нактырак; сапалы багалауга мумюндж беред ейткеш есептеулер журпзгенде эр топырацтьщ ерекше касиеттер1не 6ipHeme тузетулер журпзьледь

Астана цаласыныц мацайындагы аудан аумагы топырак цабатыныц сан-алуандыгымен сипатталады. Жумыста Астана кдласыньщ сырткы аудандарындагы темен орманжарамды топырацта жасанды алцаагаштар жасау, оларды екпеагаштар ушш пайдалану мэселелер1 царастырылган. Шартты орманжарамды топырактар тобына жатцызылган тузды топырацта жасалган тэж1рибелж дакылдар тел1мдершде топырацты тексеру кезшде алынган топырак улплершщ талдауыньщ нэтижелер1 келтфшген. Осы топыратарда отыргызылган тертжылдьщ екпеагаштарды зерттеу нэтижелер1 бершген.

Кенкияк мунай кен орныныц ашьщ кара цоцыр жэне жайылма топырактарындагы ауыр металдардьщ жалпы жэне жылжымалы турлершщ Mouiepi аньщталды. Топырацтыц жогаргы кабатында коргасынньщ жалпы жэне жылжымалы турлершщ ШРК-дан артуы т1ркелшдь Сонымен катар мыс пен мырыштьщ жалпы жэне жылжымалы турлершщ ШРК-дан б1рл1-жарым артуы байкалды.

Арарат жазыгыныц содалы сор топырацтарыньщ механикалык; цурамыныц 6ipTeKTi болмауына байланысты игеруде накты киындьщтар тугызады.Нуск;ауга сэйкес, топырак;ты химияльщ мелиорацияга эз1рлеу уипн жоспарлаудан кешн 60 см терецджте копсытуалдын ала карастырылды, бфак; сонымен катар топырацтыц литологиялык; курылымыныц 6ipTeKTi емест1п ескерш медь Bi3 химияльщ мелиорациялауга дешн топырацты ецдеугц механикалык; цурамы мен литологиялык; курылысына байланысты журпздж, ягни жещл жэне орташа саздарда жер жыртылды, ауыр саздарда - 50 см терецджке дешн цопсытылса, ал сазды механикалык; курамда - 100 см терецд1кке дейш к;опсытылды. Химиялык; мелиорациялауга дей1нп топыраты ецдеуд1ц осы эдга оц мелиоративт1 эсер берд1, барлык; аумак; тольщ мелиорацияланды (24 га), туздар 0,2-0,4 %-га дей1н твмендед!, туздардыц жартысы CaS0₄, MgS0₄ туздарымен сэйкес, ал айырбасталган Na-flin топырактагы орташа мелшер12-3 мг-экв/100 г к;урады. Ауыл шаруашылыгына алгашк;ы жылы игергенде орташа 23 ц/га куздж бидай алынган, ал еюнш! жылы - 6ipiHiui жылы еккенде 60 ц/га жоцыища. YmiHmi жылы ауылшаруашылыгына игергенде 150 ц/гажоцыша шеб1 алынды.

Откен гасырдьщ 80-iui жылдарына дейш Арменияньщ Арарат жазыгыныц содалы сортац-сорларын мелиорациялау ушш енеркэсш калдыктарын пайдаланды: атыздар мен белестердщ астында 1 % ертн/ц туршдеп кугарт цышцылы жэне унтак туршдеп кук!рт кышкылды TeMip, 6ipaK 80-nii жылдардан бастап бурынгы Кецестер Одагыныц басца республикаларынан KyKipT цыпщылды TeMip экелшбед!, сондьщтан Арменияда атыздар мен белестер астында алгаш рет, топырак;тыц органикалык бел!гше жэне микробиологиялык; урдктерге Kepi эсерш типзбейт1н байытылган куюрт ыипылын (80-82 %) мелиорант ретшде қолданды.

Зерттелетш топырацта микроартроподтардьщ барльщ компоненттершщ жалпы саныньщ 61,5 % к;урай отырып, аяедуйрьщтылар (Collembola] басым жагдайда кездеседь Сауытты кенелер (Oribatei) - 30,7 %, к;ос куйрьщтылар (Diplura) - 7,7 % цурайды. Микроартроподтар, топырак;тьщ бетга (0-5 см) кдбатында жинак;талган, 6noK0Mip (спринклерлж суару) нусасында 510 см к;абатында да олардьщ мелшер1 жогары. Таж1рибе тел1мдершщ топыратарында Heri3ri массаны курайтын жалпы басым компоненттер олардьщ экологияльщ икемдытнщ кец екен1н керсетедь