ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ БАЙЗАҚ АУДАНЫНДАҒЫ ҚАНТ ҚЫЗЫЛШАСЫ ЕГІЛГЕН АТЫЗДЫҚ ЖӘНЕ ТАМШЫЛАТЫП СУАРЫЛАТЫН ТОПЫРАҚТАРДЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ

Мақалада қант қызылшасы егілген атыздық және тамшылатып суару жағдайындағы топырақтың экологиялық жағдайы сипатталды. Зерттелген суармалы топырақтар негізінен жеңіл-орташа құмбалшықты гранулометриялық құрамға ие. Талдамалық зерттеулер көрсеткендей, 13,8-51,5%-дан микроагрегаттардың негізгі мөлшері ірі шаң фракциясына, 57,7% -дан 12,5%-ға дейін ұсақ құмға тиесілі, қалған шамалы бөлігін ұсақ шаң мен тұнба фракциялары құрайды. Гумус бойынша нәтижелер топырақтың төмен және өте төмен мөлшерде екенін көрсетті: топырақ азоттың жылжымалы формаларымен орташа қамтамасыз етілген, фосформен төмен және калиймен орташа қамтамасыз етілген. Зерттеу нысанының топырағы әлсіз сілтілі және сілтілі болып табылады. Нәтижелер эрозиялық қауіптілік топырағын жіктеу бойынша атыздық суару жағдайындағы телімнің топырағы қауіптіліктің 2-класына жататынын көрсетті, яғни эрозиялық қауіптілік әлсіз (қатты бөлігін шығару жылына 4,1-5,3 т/га құрайды.

1. Сводный аналитический отчет о состоянии и использовании земель в Республике Казахстан за 2019 г. – Нур-Султан: Комитет по управлению земельными ресурсами министерства регионального развития Республики Казахстан, 2019.

2. Касенова А.Ж., Шушпаева А.Е. Эрозия почв в Северном Казахстане «М.А. Гендельманның 110 жылдығына арналған «Сейфуллин оқулары – 19» халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары/ Материалы международной научно-практической конференции «Сейфуллинские чтения – 19», посвященной 110 летию М.А. Гендельмана» 2023. Т.I, Ч.III. С. 317-320.

3. Сводный аналитический отчет о состоянии и использовании земель Республики Казахстан за 2023 год. Астана, 2023. 336 с.

4. Кенжегузинова Д.К. Обзор эрозионных процессов на территории Республики Казахстан// Научно-практический электронный журнал Аллея Науки. 2020. – № 12. – С. 51.

5. Mirzazhonov K.M, Rakhmonov R.U. Current trends in the selection, seed and agrotechnology of field crops. Proceedings of the International scientific-practical conference. № 2. Р. 101-103.

6. Isaev S., Begmatov I., Goziev G., Khasanov S. Efficiency of irrigation water discharged to furrows in combating irrigation erosion// Materials Science and Engineering. IOP Conference Series. 2020. № 883 (1). Р. 68-80.

7. Muradov R. A. Water use in conditions of a shortage of irrigation water//Vestnik Tash GTU. 2010. №1-2. S. 164-168.

8. Muradov R. A. Some issues of effective use of land in the WUA with a shortage of water resources// IX international. scientific -practice. confer. "Agricultural Science Ag-riculture." Barnaul: Altai GAU. 2014. S. 460-462.

9. Байзакский район, Казахстан. Национальная энциклопедия. Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 2004. Т.I. ISBN 9965-9389-9-7. (CC BY-SA 3.0).

10. Мороз А.В. Агроэкологизация сельскохозяйственного землепользования в условиях техногенного загрязнения// Аграрная наука. 2000. № 6. С. 11-12.

11. Мороз А.В. Использование сельскохозяйственных земель в условиях техногенного загрязнения// Аграрная наука. 2001. № 1. С. 10-11.

12. Хакбердиев О.Э., Махсудов Х.М., Тажибаев С.С. Выявление и оценка эрозионноопасных орошаемых земель сероземного пояса Кашкадарьинской области// Почвоведение и агрохимия. 2009. № (3). Р.-57-62.

13. [Electronic resource]: Mirzazhonov K.M., Rakhmonov R.U. Irrigation soil erosion and elements of its control. Monograph "Nowruz" printing house. Tashkent. 2015. Р. 121-134. Rezhim dostupa: https://oaji.net, svobodnyj.

14. [Электронный ресурс]: Isaev S.Kh., Rakhmonov R.U., Tadzhiev S.S., Goziev G.I., Khasanov S.Z. Efficiency irrigation water diverted into furrows for erosion control on Energy, Civil and Agricultural Engineering (ICECAE 2020), 14-16 October. Tashkent ,Uzbekistan. Режим доступа: https:// www.dissercat.com, свободный.

15. Khamidov M., Nazaraliev D., Khamidov A. Soil Protection and Anti-Erosion Tech-niques for Cotton Irrigation// International Journal of Geology. 2009. №3. P. 17-19.

16. [Электронный ресурс]: Режим доступа: https://journal.soil.kz›jour/article/download/207/199, свободный.

17. Иванова, О.И. Бураков Д.А. Эрозия почв: учебное пособие Красноярский государственный аграрный университет. – Красноярск, 2020. 103 с.

18. Rakhmonov R.U., In: “The current ecological state of the natural environment and scientific and practical aspects of rational nature management” conference to the 25th anniversary of the “Caspian Research Institute of Arid Agriculture” – Tashkent, 2016. – Р. 592-595.