МУГАН ЖАЗЫҒЫНЫҢ ТОПЫРАҚТАРЫНЫҢ ХИМИЯЛЫҚ, ФИЗИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ОПТИКАЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ АРАСЫНДАҒЫ ТӘУЕЛДІЛІКТЕР

Мақалада Муган жазығы топырақтарының физика-химиялық және оптикалық қасиеттері мен байланысы қарастырылады. Муган жазығының негізгі топырақ типтерінің химиялық және физикалық қасиеттері бар интегралды шағылысу коэффициенті сұр-күрең және шалғынды-сұр топырақтардың кескініне байланысты тиісінше 31,09 - 40,3 және 31,1-38% құрап, төмен екендігі анықталды. Жоғары көрсеткіш (5%) сұр-шалғынды және батпақты-шалғынды топырақтарда құрап, сәйкесінше 42,90-50,55% және 39,20-42,00% аралығында болды. Талдар (жаңадан пайда болған батпақты немесе шөпті аймақтармен баланысты жас шөгінділер) түрінде бүкіл аумаққа таралған шөпті-батпақты топырақтар Муган жазығының шектеулі учаскелерінде, негізінен төмен жерлерде, жер асты суларының шығатын жерлерінде, Кура өзенінің аймағында кең таралған. Шалғынды-батпақты топырақтар гумус пен ылғалдың жоғары мөлшерімен сипатталады, оларда негізінен ылғалға сезімтал өсімдіктер өседі. Жоғарғы қабаттағы гумустың мөлшері (0-25 см) 4,05% жетеді, бұл өсімдік массасының көп мөлшерінің жыл сайынғы ыдырауына байланысты. Оның мөлшері тереңдікте азаяды және 1 м тереңдікте 0,90% құрайды. Гумустың бұлай таралуы тамырлар мен тамыршалардың негізгі бөлігі топырақ профилінің осы бөлігінде орналасқандығына байланысты. Топырақтың төменгі қабаттарында өсімдік тамырлары болмауының себебі – жоғары ылғалдылық пен темір оксидінің көп мөлшеріне байланысты лайлы қабаттағы қолайсыз су-ауа режимі, бұл өсімдіктерге кері әсерін тигізеді.

1. Gerayzade A.P., Jafarov A. M. On the problem of rational use of soil cover// Soils in the biosphere. Part Institute of Soil Science and Agrochemistry. September 10-14, Novosibirsk. - 2018. - Р. 195-198.

2. Kocherli S.A., Jafarov A.M., Gerayzade A.P., Guliev V.A., Samadova O.A. Relationship between physicochemical properties and spectrophotometric indicators of the main types of soils of the Shirvan Plain. Department of Biological and Medical Sciences of ANAS Collection of works of the Azerbaijan Soil Science Society, Volume XV, Baku, Elm 2019, p. 397-401.

3. Orlov D.S. Spectral reflectivity of soils and their components. -M.: Moscow State University Publishing House, 2001. 176 p.

4. Samofalova I.A. Laboratory - practical classes on chemical analysis of soil. - Perm, 2013. 133 p.

5. Mustafayev M.G. - Melioration state of irrigated saline soils of the Mugano-Salyan massif of the Kura-Araks lowland// Bulletin of the Belarusian State Agricultural Academy. - 2014. № 1. - P. 127-131.

6. Vadyunina A.F., Korchagina Z.A. Methods for studying the physical properties of soil. Agropromizdat, Moskva, 1986, 416 p.

7. Azizov G.Z. Scientific analysis of the water-salt balance of reclaimed soils of the Kur-Araz lowland and its results. Baku, "Elm", 2006, 260 p.

8. Gasanov Yu.Ch. “Monitoring of agrophysical properties of irrigated lands in Azerbaijan”Baku, "Elm", 2013, 230 p.

9. Belyaev B. I., Kazyak E. O., Khrushcheva E. O. Study of the seasonal dynamics of the spectral reflective properties of agricultural crops in Belarus based on field spectro-metry and Earth remote sensing materials// Belarusian Land. - 2016. - № 2. - P. 42-46.

10. Kocharli S.A., Gyulaliev Ch.G., Jafarov A.M. “Optical properties of the lands of the Karabakh plain and drawing up a schematic map” Institute of Geography of ANAS named after academician H.A. Aliyev Azerbaijan Geographical Society “Karabakh and Eastern Zangezur Economic materials - practical conference on the organization and manage-ment of natural-economic systems in the regions, Baku, 2022, p. 334-344.

11. Kocherli S.A., Gulaliyev Ch.G., Jafarov A.M. -“The possibility of using spectral reflection in soil research” Agro-international conference on agriculture. Abstracts of reports, Azerbaijan State Agrarian University, 2022, June 04-06, p. 446.

12. Kocharly S.A., Gyulaliev Ch.G., Jafarov A.M., Mamedova E.M., Valieva Z.M., Tagieva S.I. -“Use of optical properties in the study of soil diversity”// Modern problems of geography International scientific-practical conference. Baku. - 2022. November 20-30. - Matt. I, - Р. 122-128.

13. Kocherli S.A., Jafarov A.M. The relationship between agrophysical and optical properties of the main types of soils of the Mugan Plain. ANAS “Soil Science and Agrochemistry” vol. 24, Baku, "Elm", 2019. - P. 52-57.

14. Mustafayev M. G. Change of the salt’s quantity and type in the irrigated soils of the Mughan Plain and their impact on plants productivity// International Journal of Food Science and Agriculture. – 2020. – № 4 (2). – Р. 101–108.

15. Gerayzade A.P., Jafarov A.M., Kocherli S.A., Sariev A.L., Guliev V.A., Samadova O.A. “On the reflection of light from the soil and its practical use” - Collection of scientific works of the Research Institute of Agriculture, vol. XXVIII. "Teacher Publishing House" Baku-2017.