ӘЗІРБАИ ЖАННЫҢ ҚҰРҒАҚ ДАЛА АИ МАҒЫНЫҢ ТОПЫРАҒЫНА ИГЕРУ МЕН СУАРУДЫҢ ӘСЕРІ ЖӘНЕ ЖІКТЕУ ЖҮИ ЕСІ

Бұл мақалада Әзірбаи жанның құрғақ дала аи мағындағы тың (Grey Cinnamonic) және суармалы сұр-қоңыр топырақтардың (Irrigated Grey Cinnamonic) ауыл шаруашылығында паи далануға және суару ұзақтығына баи ланысты топырақ кескінінің морфологиялықгенетикалық құрылымының, гранулометриялық құрамының өзгерістерін, кескін бои ында физикалық балшықтың таралуын, құрылымының тығыздығын, топырақтың жалпы құрамы мен сазды фракцияларының өзгеруі бои ынша зерттеу нәтижелері көрсетілген. Суармалы сұр-қоңыр топырақтардың түзілу тығыздығының гранулометриялық құрамға және оларды суару ұзақтығына тәуелділігі анықталды. Алынған мәліметтердің негізінде ауыл шаруашылығында паи далануға және суару ұзақтығына баи ланысты тың және суармалы сұр-қоңыр топырақтың WRB (2014) халықаралық жіктеу жүи есінегі орны анықталды: тың, қаныққан сазды карбонатты ауыр-құмбалшықты сұр-қоңыр топырақ – Duric Gleyic Calcic Kastanozems (Loamic); ежелден суармалы сұр-қоңыр (суармалы аккумуляциялық) (300 жылдан астам), қалың сазды игерілген ежелден суармалы карбонатты ауыр құмбалшықты – Gleyic Petrocalcic Kastanozems (Anthric, Loamic).

1. Babaev M.P., Gurbanov E.A., Ramazanova F.M. Main Types of Soil Degradation in the Kura–Aras Lowland of Azerbaijan// Eurasian Soil Science. - 2015. - Vol. 48, №. 4. - P. 445-456.

2. Makarov I.P. Soil fertility and agriculture sustainability. M.: «Kolos», 1995.- 288 p.

3. Salaev M. J., Babaev M.P., Dzhafarova Ch. M., Gasanov V. G. Morphogenetic profiles of soils in Azerbaijan. Baku: «Еlm», 2004. - 202 p.

4. Gurbanov E. A, Ramazanova F. M, Huseynova S. M, Gurbanova Z. R. Changes in anti -erosion resistance of irrigated grey Cinnomanic soils of the dry subtropical zone of Azerbaijan depending on the age of irrigation// Tomsk State University Journal of Biology. - 2021. - № 56. - P.33-59.

5. Babaev M.P., Ramazanova F.M., Mirzezade R.I., Najafova S.I. Soils of the Azerbaijan Republic (the Kur-Araz valley, Ganja-Gazakh inclined plain and irrigated soils of Absheron peninsula and their productivity ability). /The 1st and 2nd publications have been revised by A.G.Guliyev’s editing, corrections and the additions were made to the 3rd edition (it is translated from Russian). Baku: «Еlm», 2023. - 196 p.

6. IUSS Working Group WRB. World Reference Base of Soil Resources 2014, update 2015. International Soil Classification System for Naming Soils and Creating Legends for Soil Maps. World Soil Resources Reports № 106. Rome: FAO, 2015. - 192 p.

7. FAO. Guidelines for soil description. R.: «4th edition Publ.», 2006. - 97 p.

8. Field guide to soils of Russia. M.: «Dokuchaev Soil Institute», 2008. - 82 p.

9. Pavlyuk N.M., Gaskevich V.G. Gray Forest soils Opillia (Lviv: LNU named after Ivana Frank, 2011. - 322 p.).

10. Semendyaeva V.N., The influence of agricultural use on the properties of soils in Western Siberia N.: 2011, - 168 p.

11. Smolentsev BA, Smolentseva EN. Cambisols of the Kuznetsk Alatau, their properties and diversity.Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta. Biologiya//Tomsk State University Journal of Biology. - 2020. Т. 50, С. 6-27.

12. Babaev M.P., Ismailov A.I., Gusejnova S.M. Integration of the national soil classification of Azerbaijan into the international popular system. B.: «Yelm» Publ.; 2017. -272 p.

13. Agrochemical methods of soil research (M: «Nauka Publishing House», 1975. - 656 p.

14. Soil description manual. - Rome: FAO, 2012. - 100 p.

15. Guidelines for soil description (th edition, Rome: FAO, 2012, 2014. - 186 p.

16. World reference base for soil resources 2014. International soil classification system for naming soils and creating legends for soil maps Update 2015. FAO, 2015.-192p.

17. Ulanov A.K. The influence of different uses of arable land on the morphologicaland agrochemical properties of the chestnut soil of Transbaikalia// Conference: Soils of Russia yesterday, today, tomorrow., Publishing house- Vyatka State University, 2017. - Р. 100-107.

18. Agrochemical methods of soil research. - Moscow: Nauka Publishing House, 1975, - 656 p.

19. Arinushkina E.V. Manual for Chemical Analysis of Soils. Moskva: MGU Publ, 1970, - 476 p.

20. Vadyunina A.F., Korchagina Z.A. Methods for studying the physical properties of soils. Moskva: Agropromizdat Publ.; 1986. 416 p.

21. Babaev M.P., Ramazanova F.M., Gurbanov E.A. The Influence of the Intermediate Sowings of Fodder Crops on Granulometric and Microagagregate Composition Genetically Different Soils in the Arid Subtropical Zone of Azerbaijan: Agrochemistry J., - 3 (2020), - p. 19–31.

22. Classification and diagnostics of soils in the USSR. M.:, «Kolos», 1977.-225p.

23. Kovda V. A. Osnovy ucheniya o pochvakh //M.: «Nauka», 1973. - 447- 468 p.

24. Minashina N. G. Oroshayemyye pochvy pustyn i ikh melioratsiya //M.: Kolos, 1974. - 365 s.

25. Iskenderov I. Sh. Mineralogicheskiy sostav i fiziko- khimi-chescheskiye svoystva pochv Kura-Araksinskoy nizmennosti// Baku: Elm, 1977. - 160 s.

26. Aranbayev M. P. Geokhimiya organicheskogo veshchestva drevne-oazisnykh pochv aridnoy zony //Ashkhabad, 1978. - 196 s.

27. Babayev M.P., Ramazanova F.M., Mirzezade R.I. Yellow earth soils of the Lankaran region and the history of their study // Soil Science and Agrochemistry. - 2022, № 1 (March). - P. 62-65.

28. Mukhametkarimov K.M., Kenzhegulova S.O. Morphoge-netic characteristics, chemical and physicochemical properties of soils of the North Balkhash province of the desert zone of Kazakhstan // Eurasian Soil Science and Agrochemistry. - 2022, № 1 (March). - P. 16-28.