Навои облысы Нұратин ауданы Ақтау таулы сілемінің тың қара сұр топырағының агрохимиялық және физика-химиялық қасиеттері

Бұл мақалада Нұратин тауларының Ақтау тау сілемінің баурайында таралған тың қара сұр топырақтарының негізгі геоморфологиялық көрсеткіштері келтірілді. Зерттелетін топырақ аумағының бедері тау беткейлерінде қалыптасады. Бұл аумақтардың жерлері мал жаю үшін пайдаланылады. Топырақ түзуші жыныстар-әртүрлі тау жыныстарының жоиылу барысында пайда болған аллювиалды-делювиалды қиыршық тас шөгінділері. Қара сұр топырақтар қоңыржай, ылғалды климатта жиі кездеседі, бұл сұр топырақтың жоғарғы аимақтарына тән. Органикалық заттардың топыраққа жыл сайын едәуір түсуі топырақтағы қарашіріктің жоғарылауын, қарашірік горизонттарының үлкен қалыңдығын анықтаиды. Жоғары ылғалдылық карбонаттардың терең шайылуын анықтайды. Тың қара сұр топырақтардың профилінде келесі генетикалық горизонттар ерекшеленеді: қалыңдығы 16-20 см-ге жететін қара сұр түсті гумустық-аккумулятивті горизонт; жоғарғы горизонттардың құрылымы пластикалық, кесектерге аиналады. B горизонттың қалыңдығы 40-тан 80 см-ге деиін және құрамында әктаспен жабылған жәндіктер камералары бар. Түсі қоңыр реңкпен ашық. Қара сұр топырақ белдеуінің топырақтарының маңызды ерекшелігі олардың қаңқа құрылымы. Қаңқа дәрежесі әртүрлі және қиыршық тас шөгінділерінің тереңдігіне баиланысты. Тың қара сұр топырақтардағы максималды гигроскопия мүлдем құрғақ топырақ массасының 2,746-дан 4,819 % - на дейін. Максималды гигроскопиялық құрамның ауытқуы топырақтағы сіңірілген негіздер мен еритін тұздардың мөлшері мен құрамына байланысты. Тың қара сұр топырақтардағы қарашірік горизонт қалыңдығы 60-90 см, қарашіріктің максималды мөлшері жоғарғы горизонтта 6-7 см деңгейінде. Оның егістік горизонттағы мөлшері 2,66-3,34 % құрайды. Топырақтағы фосфордың жылжымалы түрлерінің мөлшері 8,5-9,0 мг/кг , алмаспалы калийдің қол жетімділігі орташа және жоғары (276,9-361,2 мг/кг). Қара сұр топырақтар коллоидты-лай фракцияларына баи, ал органикалық коллоидтар олардың құрамында әдеттегі және жеңіл сұр топырақтарға қарағанда маңызды рөл атқарады. Сондықтан олардың сіңіру қабілеті жоғары.

1. Methods of agrochemical analyzes of soils and plants of Central Asia. (5th supplemented edition). - Tashkent, 1977. - P. 152-156.

2. Gobunov B.V. Soils of the Bukhara and Navoi regions. - Tashkent, 1982. - 89 p.

3. Karovin E.P. Rozanov A.A. Soils and vegetation of Central Asia as a natural productive force, prerequisites and natural-historical zoning of energy-moisture leaks, works of the Middle Az. State University. Series-XII a "Geography". Issue 17 - Tashkent, 1938. - 125 p.

4. Methods for laboratory determination of granulometric microaggregate composition of OzDSt 817-97. - 1 p.

5. Instructions for the method “Soils. Definition of organic matter” “Determination of organic matter by the Tyurin method” GOST.26213-91. - 1 p.

6. Soils. Determination of mobile compounds of phosphorus and potassium by the Machigin method in the modification of TsINAO. GOST. 26205 – 912. - P. 1-8.