НАВОИ ОБЛЫСЫ НҰРАТА АУДАНЫНЫҢ ТАУ БӨКТЕРІНДЕГІ ШӨЛДІ ҚҰМДЫ ТОПЫРАҚТАРДЫҢ АГРОХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ АГРОФИЗИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Бұл мақалада Навои облысының Нұрата ауданының таулы жазықтарында таралған боз шөлді топырақтардың агрохимиялық және агрофизикалық сипаттамалары келтірілген. Геоморфологиялық қатынастар бойынша зерттелетін аудандарды 6 аймаққа бөлуге болады. Зерттелетін негізгі аудандар теңіз деңгейінен 250-400 абсолютті биіктікте орналасқан. Бұл геоморфологиялық аймақтың топырақ түзетін жыныстары - эолдық сипаттағы құмды төбелермен жабылған аллювиалды-пролювиалды шөгінділер. Шөлді-құмды топырақтарға генетикалық горизонттарға әлсіз саралану тән. Профилге сәйкес қарашірік мөлшері біртіндеп азаяды, бірақ оның едәуір мөлшері жоғарғы горизонттарда 0,35-0,56 % байқалады. Жоғарғы горизонттағы жалпы фосфорлардың мөлшері 0,65-0,80 %. Бұл топырақтар жылжымалы фосформен жеткіліксіз қамтамасыз етілген 12,2-12,5 мг/кг. Калиймен алмасу мүмкіндігі де төмен 77,1-132,6 мг/кг. Жоғары бетіндегі СО₂ карбонатының мөлшері төмен 4,6 %. Профильден төмен қарай СО₂ пайызы біртіндеп артып, 40-70 см тереңдіктегі максимумға жетеді 9-10 %. Механикалық құрамы бойынша бос құмды топырақтарда ірі құм фракциялары басым; әсіресе ірі құм фракциясының мөлшері жоғары (54,20-59,7 %). Тұнба фракциясы (4,24-10,5 %). Физикалық саз топырақта 11,66-20,46 %. Микроагрегат төмен және жоғарғы горизонттарда 2,5 7 % - ға дейін, ал профиль бойынша төмен қарай 14,5 % - ға дейін артады. Боғара-шөлді құмды топырақтар төмен сіңіру сыйымдылығымен сипатталады, ол тозған негіздердің қосындысы бойынша 100 грамм топыраққа 4-6 мг/экв құрайды. Жұтылу сыйымдылығы органикалық және минералды коллоидтардың құрамына, топырақ ерітіндісінің реакциясына байланысты.

1. Гобунов Б.В. Почвы Бухарской и Навоийской области. – Ташкент, 1982. - 89с.

2. Коровин Е.П, Розанов А.А. Почвы и растительность средней Азии как естественная производительная сила, предпосылки естественно-историческому районировнию точек энерговложения. Труды Ср.Аз.Гос Университет. Серия-XIIа «География». - Вып. 17. - Ташкент, 1938. - 125 с.