Зерттеудің мақсаты, Каспии теңізінің жағалауындағы топырақ жамылғысының қазіргі жағдаи ын кешенді бағалау және топырақтың деградация процестерін анықтау болды. Зерттеу нысандары Каспии теңізінің солтүстік жағалауындағы қазіргі Жаиық өзеніне іргелес бөлігінің топырағы мен топырақ жамылғысы болып табылады. Аумақтағы топырақ трансформациясы, антропогендік әсердің артуына ғана емес, сонымен қатар соңғы жылдары Каспии теңізі деңгеи інің төмендеуіне және де топырақ түзілу факторларының өзгеруіне баиланысты. Сипатталатын аумақтың зерттелу дәрежесін бағалау үшін заманауи және алдыңғы топырақ зерттеулерінің материалдарын іріктеу және талдау жұмыстары жүргізілді. Топырақ зерттеулерінің нәтижелері боиынша учаске аумағы 26 таксаномиялық топырақ түрлеріне бөлінді. Топырақтың деградация дәрежесін бағалау жұмысы жүргізілді. Алынған материалдар негізінде, топырақ картасы және Каспии теңізінің солтүстік жағалауындағы топырақтың деградация картасы жасалынды.

Мақалада Түркістан облысының Шәуілдір суармалы алқабы «Азия Агро Групп» АӨК топырақтарының құнарлылығының қазіргі жаи -күи ін зерттеу нәтижелері келтірілген. Азия Агро Групп АӨК өнімділігін шектеи тін фактор гумустың және жеңіл ыдыраитын азоттың мөлшері болып табылатыны анықталды. Бұл гумустың минерализациясына және оны органикалық және азотты тыңаи тқыштарды қосымша қолдану арқылы толықтыру қажеттілігіне баи ланысты. Сонымен қатар, ауыспалы егіске көпжылдық шөптерді егу арқылы топырақтағы азотты көбеиту қажет, өиткені олардан кеи ін уақыт өте келе гумификация процесі аи тарлықтаи артады. Алынған нәтижелер фосфор тыңаитқыштарын қолдану көлемінің күрт төмендеуіне баиланысты фосфордың жылжымалы түрлерімен жоғары, және өте жоғары қамтамасыз етілген егістік алқабы зерттелген 300 гектардың тек 26,1%-ын құраи тынын көрсетті, ал орташа, төмен және өте төмен дәрежеде қамтамасыз етілген аумақ 73,9% құрады. Бұл фосфордың осы түрінің құрамының тыңаи тқыштарды енгізуге тәуелділігін көрсетеді, ал осы элементтің мазмұны боиынша шаруашылық алқаптарының алуан түрлілігін ескере отырып, топырақтағы фосфор тыңаитқыштарының мөлшерін ескере отырып, картограмма бои ынша қатаң түрде енгізу қажет. Шаруашылық топырақтарындағы метаболикалық калии дің мөлшері боиынша салыстырмалы түрде қолаилы жағдаи баи қалады, бұл осы элементтің осы формасының мазмұнының өте жоғары градациясымен дәлелденеді. Зерттелген аумақтың 85,2%-ы калии дің осы түрімен жоғары және өте жоғары қамтамасыз етілген. Демек, «Азия Агро Групп» АӨК топырағының құнарлылығының жаи -күи ін ескере отырып, тыңаи тқыштарды қолдану, ғылыми негізделген ауыспалы егістерді сақтау, сабан мен тамыр қалдықтарын және басқа да агроқұрылымдарды қалдыру тұрақты дақылдардың қалыптасуын қамтамасыз ететін міндетті қабылдау болып табылады. Өсімдік қалдықтары ыдыраған саи ын топырақтағы органикалық заттар мен қоректік заттардың сандық және сапалық құрамы өзгеретінін есте ұстаған жөн. Шіріген өсімдік қалдықтарының химиялық құрамы топырақта аммиак пен нитрат азотының жиналуына үлкен әсер етеді. Топыраққа органикалық және минералды тыңаи тқыштарды енгізу дақылдардың қолаи сыз экологиялық факторларға төзімділігін арттыруға көмектеседі. Бұл әсіресе климаттың өзгеруіне баи ланысты маңызды.

Мақалада Қазақстан Республикасының тозған суармалы жерлерінде химиялық мелиорацияны энергия тиімді паидалану боиынша зерттеулер келтірілген. Зерттеу нәтижелері боиынша химиялық мелиорацияның белгілі бір технологияларын кешенді қолдану топырақтың қолаи лы тұзды режимін және отын-энергетикалық ресурстарды үнемдеи отырып, жүгері дәнінің жоғары өнімділігін қамтамасыз ететіндігі анықталды. Суды үнемдеи тін суару технологияларын қолдана отырып және минералды және сұиық химиялық мелиоранттарды енгізе отырып, суармалы деградацияланған жерлерде химиялық мелиорация жүргізу кезінде: фосфогипс (CaSO₄ꞏ2H₂O)+сулы аммиак (NH₃+NH₄OH) (фосфогипс дозасы 5 т/га+сулы аммиак дозасы 50 кг/га, концентрациясы 25%) - тамырдағы қабат улы заттардың азаюымен қамтамасыз етіледі тұздар және уытты емес заттардың көбеюі. Бұл тұтастаи алғанда осындаи жерлердің жағдаиы мен өнімділігінің жақсаруына әкеледі, сондықтан зерттеудің осы нұсқасындағы жүгері дәнінің өнімділігі дискретті және тамшылатып суарумен бақылау нұсқасынан сәикесінше 20,7-20,9 ц/га асып түсті.

Зерттеу барысында топырақ жамылғысының жалпы топырақ-экологиялық бұзылыстары, яғни антропогендік, жаи ылымдық дигрессия, деградация, эрозиялық үрдістер анықталды. Малдың жаиылымының артуы баиқалады, бұл топырақтың қасиеттеріне, ең алдымен физикалық қасиеттеріне аи тарлықтаи әсер етеді. Шамадан тыс жаи ылудың сөзсіз салдары - топырақтың тығыздалуы. Жаи ылым жағдаи ындағы топырақ- өсімдік жамылғысы олардың экожүи едегі тұрақтылығының негізгі факторлары болып табылады. Жаи ылымдарға шамадан тыс жүктеме экожүиенің тұтастығының бұзылуына және жаи ылымдық дигрессияның дамуына әкеледі. Мал жаюды реттеу элементтері мал басының жаи ылым алаңына сәикестігі, жаи ылымның өнімділігі және табиғи ортаның жаи - күи ін жалпы бақылау болып табылады. Жоғарыда аталған талаптарды сақтау экожүиенің тұрақты дамуының және сирек кездесетін өсімдік түрлерін сақтаудың кепілі болуы мүмкін. Алматы облысы Жамбыл ауданының аумағында Регель, Альберт және Колпаковскии қызғалдақтарының жоиылып кету қаупі төнген түрлерінің өсуінің топырақ- экологиялық жағдаилары зерттелді.

Табиғи цеолиттер ауыл шаруашылығында дербес тыңаи тқыш ретінде және минералды және органикалық тыңаи тқыштар қоспаларының бөлігі ретінде кеңінен қолданылады. Табиғи цеолиттер - бұл кристалды кеуекті гидратталған алюмосиликаттар. Шаңқанаи кен орнындағы цеолитті наноөлшемдерге деи ін дисперсті аммофоспен химиялық және термиялық өңдеу арқылы макро- және микроэлементтермен баи ытылған ұзақ әсер ететін модифицирленгн цеолиттік тыңаитқыш алынды. Жаңа тыңаи тқыштың морфологиясы мен элементтік құрамы рентгендік дифракция көмегімен зерттелді. Топыраққа минералдық тыңаитқыштармен қосылған цеолит күңгірт-қара қоңыр топырақың агрофизикалық қасиеттерінің жақсаруына септігін тигізеді.

Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін арттыру және жеміс импортын азаи ту бои ынша басымдықтарына жауап ретінде, бұл зерттеу қарқынды алма бақтарындағы әртүрлі тыңаи тқыш қолдану әдістерінің өнімділікке, жеміс сапасына және экономикалық тиімділікке әсерін зерттеи ді. Қазақстанда алма өсіру алаңдарының ұлғаюына баи ланысты тыңаитқыштарды тиімді паи далану өндірісті барынша арттырып, тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін маңызды. Зерттеудің мақсаты - М9-карлик телітамырына егілген Геромини алма ағаштарының өнімділігі мен сапасына үш тыңаи тқыш қолдану әдісінің - NPK тыңаи тқыштарынсыз қолданыстағы технологияның, NPK тыңаи тқыштарын топыраққа енгізудің және фертигацияның әсерін бағалау. Сондаи -ақ әр әдістің экономикалық тиімділігі бағаланды. Зерттеу 2019-2022 жылдар аралығында Қазақстанның Түркістан облысында жүргізілді, онда тыңаи тқыш қолданудың әртүрлі әдістері үшін төрт қаиталанымнан тұратын рандомизацияланған блоктық дизаи н паи даланылды. Негізгі өлшенген параметрлерге жеміс өнімділігі, сапа көрсеткіштері (қант мөлшері, құрғақ зат, қаттылық), макроэлементтердің сіңуі (азот, фосфор, калии) және экономикалық көрсеткіштер кірді. Фертигация ең тиімді әдіс ретінде анықталды, орташа жалпы өнімділік (30,6 т/га), нарықтық өнімділік (28,7 т/га) және жеміс сапасы көрсеткіштері, соның ішінде қант мөлшері (24,1%) және орташа жеміс салмағы бои ынша ең жоғары көрсеткіштерге қол жеткізілді. Фертигация азот, фосфор және калии дің ең жоғары деңгеи лерімен макроэлементтердің сіңуін де жақсартты. Экономикалық тұрғыдан алғанда, фертигация шығындардың тиімділігі жағынан ең тиімді әдіс болып шықты, топыраққа енгізу және дәстүрлі тыңаитқыш әдістеріне қарағанда қолаи лы инвестициялық қаи тарымды қамтамасыз етті. Зерттеу фертигацияның өнімділік пен жеміс сапасын аи тарлықтаи жақсартатынын, сонымен қатар экономикалық тиімділікті оңтаиландыратынын көрсетеді. Қоректік заттарды жеткізу мен сіңіру тиімділігі бұл әдісті  қарқынды алма бақтары үшін ең тиімді әдіс ретінде көрсетеді. Фертигация әдістерін жетілдіру және ұзақ мерзімді бақ өнімділігі үшін тұрақты тәжірибелерді зерттеу боиынша қосымша зерттеулер ұсынылады.

Мақалада бағалы және перспективті маи лы дақылдардың бірі- рапстың Абаи облысының топырақ жағдаи ында вегетациялық кезенінің ұзақтығы бои ынша зерттеудің нәтижелері келтірілген. Зерттеу жұмыстарының мақсаты- облыстың топырақ – климаттық жағдаи ында рапстың шетелдік селекциясының сорттарын пісіп – жетілу қабілеті бои ынша бағалау. Жалпы рапс дақылы батпақты, өте жеңіл және құмды топырақтан басқа барлық топырақ жағдаи ларының кең ауқымында өсуге қабілетті дақыл болып табылады. Қазіргі уақытта рапс өсіру боиынша зерттеу қарқынды бағыт алып келеді. Зерттеу жүргізілген аумақтың топырағы ашық қара қоңыр болып келеді. Климаты тым континентальды, тәуліктік және жылдық температура амплитудасы жоғары. Зерттеуге шетелдік (ҚХР) селекцияның ХNА, XNB, XNC сорттары алынды. Соңғы жылдары рапстың отандық және шетелдік селекциядағы көптеген сорттары өндіріске ұсынылып жатыр. Рапстың вегетациялық кезеңінің ұзақтығын анықтау оны дұрыс егу және жинау уақытын анықтау үшін маңызды. Фенологиялық фазалар тәуліктің бірінші жартысында жүргізілді, өсу кезеңінінің ұзақтығы XNB, XNC сорттарында 89-92 күнді құрады. XNА сорты облыс жағдаи ында пісіп жетілмеді. Рапс сорттарының даму кезеңдерінің басталу уақыттары анықталды. Даму кезеңдерінің мерзімі ауа – раи ы жағдаи ына және сорттардың генетикалық ерекшеліктеріне тәуелді екені анықталды.