Эзiрбайжан Республикасынын аумагы непзшен куан, климатпен сипатталады. кошкыл (коныр) топырактар букы ел аумагы бойынша калыптаскан Yлкен жэне Krni Кавказ тауларынын бектерлершде кен таралган. Бул жерлердщ таралуынын жерплжт аудандарынын бiрi - Шамкирчай су коймасынын алабы. Макаланын юркпе белiмiнде осы топырактар туралы кыскаша акпарат берглед олардын калыптасуында шешушi рел аткаратын климаттык ерекшелжтер (ауа температурасы, атмосфералык жэне булану) мен рельефтщ эсерi талданады. макалада топырактардын жжтелу олардын жагдаиы, топырактын морфологиялык ерекшелжтершщ сипаттамасы, диагностикалык керсеткiштерi карастырылады. Зерттеу нысаны ретшде ауданы 2886,09 га кураитын -кошкыл (коныр) топырактар алынды. Шамкирчаи су коимасынын алабында калыптаскан барлык топырактар -кошкыл (коныр) топырактар) аймактагы ауыл шаруашылыгын дамыту Yшiн экономикалык элеуетi бар аумактар саналады. Кептеген экологиялык себептерге баиланысты Шамкир ауданындагы катынастарды реттеу тшсп гылыми жэне жумыстарды даиындауды талап етедi. Макала топыракты багалау, диагностикалык керсеткiштердi талдау жэне осы аумактык бiрлiктердегi езгерiстерге мониторинг жYргiзу Yшiн жэне практикалык манызга ие. Алынган топырак Yлгiлерiне жYргiзiлген химиялык талдау нэтйжелерi непзшде топырактын жогаргы кабатындагы негiзгi жэне Kоректiк элементтер талданып, кесте жасалды жэне нэтйжелерi талданды.

Топырактыц к;араш1рж жагдайыньщ кeрсеткiштер жYЙесi топыракты жэне олардьщ кунарлылыгын багалау Yшiн кажетт критерилердщ бiрi болып табылады. Топырактыц гумустык жагдаиы топыракта карашiрiктiц жинакталу децгешн, оныц кескiн боиымен , сапалык курамын, гумустык заттардыц миграциялык кабыетш, карашiрiктенудiц багыты мен жылдамдыгын кeрсететiн кептеген кeрсеткiштер жиынтыгымен белгiлi. Жумыста курак аимакка колданылатын топырактыц гумустык жагдаиы критерилершщ жаца, модификацияланган жYЙесi усынылган жэне осы мэселе боиынша жеке зерттеу нэтижелерi келтiрiлген. Жумыстыц максаты - сур жэне шeлдi аимак топырактарыныц гумустык жагдаиы боиынша жаца накты критериилер беру жэне аимактагы гумустыц паида болуыныц мэселелерш аныктау. СолтYстiк ТYркiстан тау бектершде таралган тiк аимактык топырактыц гумустык жагдаиына эсер ететiн негiзгi фактор ретшде климаттыц, жэне еамджтердщ рeлi аныкталды.

Макалада Санзар езеш алабыныц ТYркiстан жотасыныц солтYстiк сiлемiнде , эрозияга ушыраган эр тYрлi типшелердщ тэлiмi жердеп сур топырактар жэне таулы коцыр, ашык коцыр топырактарыныц гумус курамы мен гумустыц жагдаиын зерттеу нэтйжелерi келтiрiлген. Оныц непзшде карастырылатын топырактыц гумустык жагдаиыныц непзп керсеткiштерiне жер бедерiнiц, климаттык жагдаилардыц жэне баска да факторлардыц эсерi жэне эрозиялык осы керсетгаштерге эсерi мэcелелерi талкыланды. Зерттелген топырактыц гумустык жагдаиы органикалык мелшерi темен арйдтi топырактарга катысты жасалган модификацияланган жYЙеci боиынша талкыланады.

Макалада сидералды дакылдар жыртылган ауыпалы епстерде 6-епсп астыкты жэне тукым алмасушы ауыспалы епстерде тYрлi алгы дакылдар боиынша бидаи ды еару кезшде топырактагы органикалык заттыц курамы мен оныц топтык курамыныц eзгеруi бойынша нэтижелер келтiрiлген. Зерттеулер «А.И. Бараев атындагы АШ Г9О» ЖСШ кепжылдык; стационарларында, СолтYстiк Казак;станныц ощустж карбонатты к;ара Yш жыл бойы жYргiзiлген. Топырак;тары гумустыц ец тeменгi курамы (2,90-2,97 %) шептанапты ауыспалы егiске тэн болды. Тук;ым алмасушы ауыспалы егiсте минералды тыщайтыштарды к;олдану жэне сидералды ауыспалы епстерде eсiмдiк к;алдык;тарын салу топырак;тары гумус курамын турак;ты децгейде (3,06-3,13 %) устап туруга мYмкiндiк бердь Зерттеу кезецшде тэжiрйбенiц тYрлi нуск;аларындагы топырак;та айнымалы гумус пен ышылдардыц курамы айтарлыщтай езгермедь Топырак; гумусыныц гумйндi жэне фульвок;ышк;ылды тYрлерiнiц арак;атынасы бойынша орта есеппен 1,86 дан 1,90 дешн гуматты ретiнде сипатталды. 9шм ала отырып, зерртеулердi жYргiзу уак;ытында;тары гумус курамы темендемедь тек сол децгейде к;алды. Сидералды дак;ылдар , тыцайтк;ыmсыз нуск;аларда гумус курамы бурынгы децгейде болган, кепжылдык; шептер к;олданылганда органикалык; зат темендегенмен, темендеу болмашы болган.

Биотикальщ жэне абиотикальщ кYЙзелiстерге турактылыкты калыптастыру. Бул жагдайда биологиялык тыцайткыштар мен тиiмдi микроагзаларга негiзделген биологиялык eнiмдердi пайдалану eсiмдiктердi минералды коректену элементтерiмен камтамасыз етедi, топырактыц биологиялык белсендытн арттырады жэне темен eнiмдi топырактыц кунарлылыгын сактау мен жогарылатуга непз болады. Cuxin Hangepetunien, Cuxin Redu-BAC, Cuxin Zim merpflanzen, темiр сульфаты жэне Bacillus amyloliquefaziens FZB 42 штаммына негiзделген ецделген нускаларында псевдомоналар саны 10⁷ CFU / г курайды, бул осы колданылган биологиялык тыцайткыштардыц ец жогары децгейiнiц кeрсеткiшi болып табылады. Жазгы кезецде зерттелген Yлгiлерде актиномицеттер саныныц тeмендеуi байкалады, олардыц саны 10³ КБ/г, Куксин Реду-БАК нускасында, кYзде актиномицеттер саны 10² КБ/г дэрежесiне тeмендедi, eсудiц баска нускаларында байкалган жок. Мйкромйцеттердiц жэне сацыраукулактардыц маусымдык динамикасы, топырактагы мйкроорганйзмдердiц жалпы саныныц 10-20 % курайды. Azotobacter тукымдасы популяциясыныц жогары децгейi (100 %) аныкталды.

Казацстаннын, жагдаиында жугершщ отандыц жэне шет ел селекциясынын гибридтерiнiн ауруга т0зiмдiлiгiн аныцтау Yшiн экологиялыц сорттыц сынацтан 0ткiзу негiзгi зерттеу мацсаты болып табылады. Мацалада бiр жагдаига, ауруга, тамыр мен кисаюына т0зiмдi жYгерi будандарынын зерттеу нэтижелерi келтiрiлген. Экологиялык эртYрлiлiк тестiлеу Yшiн будандарды тандаганда, пiсу тобы мен колдану багыты ескерiлдi. Экологиялык сынацтар жYргiзу Yшiн жемш0п Yшiн паидаланылатын Молдова Республикасы, АКШ, Франция, Венгрия, Украина, Казацстан селекциясынын гибридтерi алынды. ТYйiндi свздер: жYгерi будандары, селекция, экологиялыц сынац, аурулар, цисаюы.

«БиоЭкоГум» биоорганикальщ тыцайткышты колдану бойынша eндiрiстiк сынактар "Ontustik" агропаркшщ ашык коцыр топырагында "жYргiзiлдi. "БиоЭкоГум" суйык препараты вермикомпосттан алынады. Препарат арнайы кeшеттердегi компост пайдалану аркылы кайта ецделген 8ртYрлi органикалык; шйкiзаттардан, (N, P, K, Ca, Mg) ж8не микроэлементтермен (Mn, Mo, Zn, Se) байытылган есу ж8не тйiмдi мйкроорганйзмдерден жасалынган. Препарат тукымдарды , сонымен катар тамырдан тыс коректендiруде колданылады. Тукымдарды ецдеу тукымныц кезещне тeзiмдiлiгi мен енпштшн арттырады, д8ндi ж8не eсiмдiктердi бiр ж8не ею рет бYрку - есу мен дамуды ж8не тукымныц массасын арттырады. Епннщ 25-тен 67 пайызга дейiн eсуiн камтамасыз етедi. «БиоЭкоГум» колдану крахмал мен глютен индексш тeмендетедi, ундагы кYздiк бидай д8ншдеп акуыз, глютен курамын арттырады. Биотыцайткышты колданудыц экономикалык тйiмдiлiгi eсiрiлетiн дак;ылдарра байланысты 45 мыцнан 297 мыц тецгеш курайды. ЖYргiзiлген eндiрiстiк н8тйжелерiне с8йкес "БиоЭкоГум" суйык биоорганикалык препаратын Казакстанныц оцтYстiк облыстарында д8ндi ж8не д8ндьбуршакты дакылдарды ейру кезiнде кецшен колдану усынылды.

Макалада Андижан облысы Мархамат ауданыныц суармалы алкабында курш ейру кезшде TUMAT биопрепаратын колдану аркылы алынган ендiрiстiк сынактар мен зерттеулердщ н8тйжелерi келтiрiлген. TUMAT - экологиялык; таза сапропель мен леонардиттен (коцыр кем1р) жасалган, сулы суспензия туршдеп суиык органикалык ж8не гумйндi тыцаиткыш. Ол дакылдар тукымдарын ж8не есiмдiктердiц тамыр мен тамырдан тыс белiктерiн ецдеу Yшiн колданылады. Биопрепарат езiнiц аркасында топырактыц карашiрiктену YPДiсiн жылдамдатады, органикалык заттардыц мелшерiн арттырады, топырактыц коректж режймiн жаксартады, азоттыц, фосфордыц ж8не калиидщ сiцуiне ыкпал етедi, нитраттардыц паида болуына кедергi келтiредi, еймджтердщ ауруларга ж8не колаисыз тезiмдiлiгiн арттырады, биопрепарат курамына кiретiн гумин кышкылдары, амин кышкылдары, пектиндер, карбон кышкылдары, макро ж8не микроэлементтер, стимуляторлар ж8не т.б. аркасында еймджтердщ есуi мен дамуын жаксартады. 0зшщ ерекше табиги курамыныц аркасында еймджтщ йммунйтетiн арттыруга багытталган реакцияны тудырады, 30-80% косымша енiмдi камтамасыз етедi. TUMAT биопрепаратын Орталык Азияныц 8ртYрлi жагдаиларында д8ндi, техникалык ж8не баска да есiру кезшде колдануга болады. ТYйiндi свздер: TUMAT, топырак, топырак кунарлылыгы, топырактыц коректж топырактыц гумустык жагдаиы, кYрiш, енiм, гумус.

Макала Туваньщ 8ртYрлi кезецдерде аграрльщ тургыдан йгерiлген епстж алкаптары аумагыныц eзгеруiн талдауга арналган. Егiс алкаптары аумактарыныц eзгеруiне дамудыц 8сер етуi тургысынан талдау жасалган. Егiстiк алкаптарыныц езгеру тенденциясыныц ауысуы аныкталды: тыщаиган жерлердi кец аукымды тYPде йгеруден бастап, тау аралык оипаттардагы республиканыц кептеген аимактарында кец кeлемдi кыскартуга дешн. Крп уакытта орталык аудандарда дйнамйкасы баикалады. ТYйiндi сездер :егiстiк алкаптары, д8ндi дакылдар, топырак эрозиясы, тыц жерлер, Тува Республикасы.