Епспк маршруттык зерттеулер нэтижесшде Ш8уiлдiр ирригациялык; массившщ топырак жамылгысыныц калыптасу ерекшелiктерi, олардыц морфологиялык ж8не физикалык-химиялык касйеттерi аныкталды. Зерттеу н8тижелерi боиынша бiрнеше карталар: аумагы 27 мыц га (масштабы 1:100000) топырак картасы, топырактыц тозу картасы ж8не сапалык балл картасы жасалынды. Зерттеу объектiсi боиынша контурлардыц сандык сипаттамасы ж8не аналитикалык деректерi электрондык кещстжтж- Yйлестiрiлген деректер базасына (ДБ) енпзыдь

Глее-элювиалды жэне тотыгу-тотыксыздану YДeрiciнiц даму каркындылыны, 8ртYрлi жагдайлардагы топырактыц фосфатты коректену жагдаиларын калыптастыруга гидроморфты топырак тYзудiц эсер ету YДeрicтeрi жарыктандырылды. Топырактыц гидроморфизм (айта YДeу) децгеш топырактагы фосфордыц мшез-кулкыныц сипатын жэне фосфат режимшщ жумыс ктеуш нeгiздeИтiн ец салмакты жэне непзп факторлардыц бiрi болып табылатыны аныкталды. Топырактыц аккумулятивтькешькон Yдeрicтeрiнiц трофты функциясыныц гидроморфизм кeрiнicтeрiнiц сипатына жэне глеев процестершщ даму каркындылыгына тэуeлдiлiгi сипатталган. Фосфордыц жылжымалы формасыныц курамы топырактыц шамадан тыс ылгалдану жагдаиында жэне тeмiрдi косымша eнгiзу нускаларында азаиатыны аныкталды. Бул кубылыс суда еритш фосфат -ферро-алюмо-органикалык кeшeндi косылыстардыц тYзiлуiнe бeлceндi гуминдi кышкылдармен жэне реакциялык кабыетп бiр жарым оксидтермен топырак eрiтiндiciнiц фосфатты иондарыныц езара эрeкeттecуi аркылы нeгiздeлгeн. Гидроморфты (глее-элювиальды) топырактарда кeшeндi органоминералды косылыстардыц бэceцдeтiлгeн кешьконы, сондаи-ак курамында фосфаты бар конкрециялар тYзiлeдi, бул топырактыц фосфатты жаи-шнщ тураксыздануына жэне еймджтердщ фосфатты коректенуше экеп согады. Бул жумыстыц максаты - тeмiр косылыстарыныц аса ылгалданган (гидроморфты) топырактыц фосфаттык жагдаиына эсер ету зацдылыктарын аныктау.

Соцгы онжылдыкта топырак жамылгысыныц нашарлауы тиiмciз eгiншiлiк, eлдeгi экономикалык жагдаИдыц eзгeруi, коршаган ортаныц нашарлауы жэне ауыл шаруашылык технологияларыныц бузылуына баиланысты болды. Бул кара коцыр топырактарыныц кептеген физика-химиялык касиеттершщ eзгeруiнe экeлeдi. Сондыктан топырак кунарлылыгын мYмкiндiгiншe тиiмдi сактауга Yлec косу керек. Осыган баиланысты бакылау зерттеулершщ рeлi артып кeлeдi, бул кунарлылык дeцгeИiндeгi eзгeрicтeрдi уакытылы аныктауга, кажет болган жагдаИда тиicтi тYзeту шараларын жасауга, сондаи-ак жYИeнiц болашактагы жагдаИын болжауга мYмкiндiк бeрeдi. Жумыстыц максаты астык-пар танапты ауыспалы eгicтiгiндe паидаланылатын eзгeругe бeИiм ауыл шаруашылык жерлерш аныктау. Зерттеулер астык-пар ауыспалы епсппнде узак уакыт паИдалану кeзiндe топырак жамылгысыныц агрохимиялык жэне агрофизикалык кeрceткiштeрiнiц eзгeруiн аныктады. Кара коцыр топырактарын 40 жыл боИы астык-пар ауыспалы епсппнде паИдалану кeзiндe жогаргы кабаттардагы гумустыц 2,81 % -га жэне фосфордыц 8,75 % -га тeмeндeуi баИкалады.

Топырактыц тозуы мен шeлeйттeну процестершщ алдын алу y™h, сондаи-ак жаиылымдык экожYйeлeрдi утымды паИдалану Yшiн мал жаю технологиясыныц ауыл шаруашылык малдарыныц жаиылымдык жeрлeрдiц топырак жамылгысы жагдаиына эceрiн аныктау y™h зерттеулер жYргiзу кажет. Зерттеу максаты - жаиылым технологиясына баиланысты жаиылымдардыц топырак жамылгысын агрохимиялык багалау. Зерттеу нэтижесшде ауыл шаруашылык малдарын каркынды жаю технологиясыныц акшыл-каштан топырактардыц физикалык-химиялык рсет-кiштeрiнe тeрic эсер eтeтiнi аныкталды. Каркынды жаиылымныц эceрiнeн акшыл коцыр топырактардыц гумус коры 27,78 % тeмeндeдi, топырак 13,11 %-га тыгыздалды, алмасу нeгiздeрiндe алмасатын натрии мeлшeрi жогарылап, ciлтiлi емес топырактар орташа сортацдык категориясына аиналды. Мониторинг малды каркынды жаю технологиясыныц жаиылым топырагын деградацияга ушырататынын кeрceттi. Карашiрiк коры боиынша 2 дэрeжeлi, тыгыздыгы боиынша 3 дэрeжeлi изелк орын алса, топырак курылымы боиынша канагаттанарлык багага ие болды.

Успрт жэне Мэлжшел жазыктыгындагы топырак;-географиялык; жумыстарга сYЙене отырып, шелдi аимак; климаттык; ерекшелiктерi бар Орталык Казакстанныц солтYстiгiне жэне субтропикалык; климаты бар оцтYстж Туран шелдi аимагына белiнедi. Осы аумактардыц гидротермалдык режимшщ аиырматылырымен керiнетiн шел зонасыныц аимактык климаттык ерекшелiктерi морфогенетикалык, химиялык касиеттерь органикалык заттардыц курамы жэне олардыц топтык курамы боиынша аиырмашылыктарды тудырды. Эр тYрлi еймдж кауымдастыктарындагы тамыр жYЙесiнщ кeлемi зерттелдь Зональщ-климаттык; жагдайларга байланысты коцыржаи, сур-коцыр солтYстiк топырактар биологиялык топырак курделШпн кураитын коцыржаи, сур-коцыр солтYстiк топырактарда калыптасады, эр тYрлi бшктжтеп тйптiк сур-коцыр, дамымаган сур-коцыр топырактар шелдщ оцтYстiк-жылы субтропикалык суб ауданында кездеседi. Жаиылымдык жерлердi тиiмдi паидалану жYЙесiн енгiзу жэне оларды суару Y^mi^H су кeздерiн табу аркылы курылуы мYмкiн.

Макалада эр тYрлi гербицидтердщ здж дакылдардыц арамшептерш азайтуга жэне олардыц бидай дэншщ ешмдШгше эсерi зерттелген. Пайдаланылган гербицидтердщ эр тYрлi арамшептердщ тYрлершщ курамына эсерi жан-жакты сипатталган. Казакстанныц оцтустшиде тэлiмдi жершде ауыл шаруашылыгы жагдайында здж бидайдыц биологиялык жэне экономикалык тйiмдiлiгi аныкталды. Макалада Казакстанныц оцтYсririндеri сур топырак жагдайында Стекловидная-24 сортты кYздiк дакылдарда арамшептерге арналган жаца жYЙелiк гербицидтердщ эртYрлi тYрлерiн сынаудыц нэтйжелерi келрыген. Сыналган гербицидтердщ биологиялык жэне экономикалык тйiмдiлiгi арасында бинарлык каптаманыц тшмдШп Дйален Супер 480 V.R.-0,7 л/г болды. Топик 080, к.э. - 0,4 л/га, жэне здж бидайдыц ец кеп шыгымдылыгы гербйцйдтердi колдану аркылы курылды. КYздiк бидайдыц епсппнде арамшептердiц бастапкы даму кезiнде Балерина 0,5 л/га гербицидi шыгыс нормасында колданылды.

Акдала суармалы алкабы жагдайында курштщ сандык жэне сапалык кeрсеткiштерiне тыцайткыштардыц эсерiн аныктау бойынша зерттеулер жYргiзiлдi. Курштщ Регул сорты гектарына 31,0-48,7 ц/га дешн жогары eHiM калыптастыруга кабыетп екендт аныкталды. Минералды тыцайткыштарды колдану зерттелетш дакылдыц eнiмдiлiгiне де, сапа керсетгаштерше де оц эсер еттi. Бакылау нускасымен (тыцайткыштарсыз) салыстырганда тыцайткыштар берыген нускада максймалды косымша eнiм 57,1 % курады. Органйкалык тыцайткыштардыц белсендi заты бiрлiriнiц 2 жыл бойы eнiмге эсерi мен эсерiнен кешнп eтелiмдiгi жогары болды, шала шiрiген кецде 155,9 кг жэне бйогумуста 122,7 кг кYрiш дэнiн кураганы аныкталды.

Казак КСР Мемлекеттж сьшлыгыньщ лауреаты Боровскии В.М. Табигатты паидала-нудьщ экологиялык; негiздерi мектебшщ авторы, Казакстанныц топырак жамылгысын сактау, утымды паидалану жэне биологиялык ешмдытн арттыру стратегиясыныц авторы eзi жасаган лито-морфопедогенез бiрлiгi теориясыныц непзшде кургак аимакта дельта топырагыныц паида болуыныц мэнiн ашады. Ол экологиялык-мелиоративтж топы-рактану гылымыныц iргелi жэне теориялык негiзiн калады. Ол терт топырак-галогео-химиялык провинцияны аныктады, Арал мацындагы антропогендiк шелдену мен туздыц жиналуына назар аударды жэне Казакстанныц гылыми жэне колданбалы топырак-экологиялык мэселелерiн шешуге Yлкен Yлес косты.

Казак ауыл шаруашылык институтыныц тYлегi, Ощустж Казакстанда ¥лы Отан согысы жылдарында агроном болып жумыс iстеп, 1946 жылы Топырактану институтыныч аспирантурасына окуга тYстi. Сол жылдардагы гылыми ортадагы топырактану гылымыныц барлык кырларын жетiк мецгерш, далалык жэне зертханалык жумыстардан eтiп, 1949 жылы диссертация коргады жэне Yлкен картографиялык жумыстармен аиналыскан болатын. Оныц жэне замандастарыныц басына тYскен керемет жэне ауыр сынактар оныц да жолынан ерекше еттi. Л.И.ПачйKйнаныц жолы, эиелдщ осы таза ерлер кэабшдеп киын жолы Казакстандагы топырактану гылымыныц даму тарихын зерделеуге жэне казiргi заманныц урпактарына Yлгi бола алады. Бул жол тек топырактанушы галымдарга, географтарга гана емес, сонымен катар гендерлж зерттеулер саласында жумыс ктеитш элеуметтанушыларга да кызыкты болады.