Берыген макалада органикалык; кекешс шаруашылыгы жYйесiнде тYрлi органикалык тыцаиткыштар мен биоорганикалык препараттардыц Казакстанныц ощустж-шыгысыныц тау бектершщ цпрт кара-коцыр топырактарыныц к¥^нарлыгына эсерш зерттеу н8тйжелерi м8лiмделген. Топырак керсетгаштершщ суармалы кекенiс шаруашылыгында ¥зак мерзiм боиы паидалану салдарынан ед8уiр езгерктерге ¥шыраганы аныкталды. ТYрлi кекенiс ауыспалы егiстерi жагдаиында биоорганикалык тыцаиткыштарды жYйелi колдану, топырак К¥^нарлыгы керсетгаштершщ жаксаруына оц 8серiн тйгiздi.

Бул мак;алада рш ешмш 5,0-6,0 т/га мeлшерiнен афмаитын топырак;та тежеуi бар ескi жYйеге к;алыптаск;ан ауыл шаруашылыгын органикалык; егiншiлiк жYйесiне eткiзу жолдары к;арастырылады. Кепжылдык; зерттеу н8тижелерi дэлелдегендеи (2001-2017 жж.), рштж топырактыц экологиясын жасарту арк;ылы мэрттж егiншiлiк жагдашдагы Арал ещршде сапалы кYрiш eнiмiн 6,5-7,0 т/га децгешне турак;ты кетеруге болатынын аныктаиды.

Тыцайткыштарды узак мерзiмдi жYЙелi колданудыц суармалы ашык кара-коцыр топырактар кунарлылыгыныц непзп кeрсеткiштерiне жэне ауыл шаруашылыгы дакылдарыныц eнiмдiлiгiне 8серi керсетыдь Тыцайткыштарды YДемелi колданудыц топырактыц агрохймйялык кeрсеткiштерi, eнiмдiлiгi жэне eнiм сапасы арасындагы жогары д8режелi тыгыз болымды eзара катынасын кeрсететiн регрессйялык тецдеулер есептелдi.

ТYркiстан облысыньщ к¥ргакшылык жардаишидары еймджтердщ к;оректену1 жэне оиыц тыцаиткыттар (NPK) мен сура с¥раиыстылыры, еймджке судыц эсер ету механизмдерi зерттелдь соидаи-ак минералды тыцаиткыттар мен суару ережелерш ¥тымды колдаиу бойынша отаидык жаца аудаидастырылгаи Мактаарал-4011 макта сортыиыц физиологиялык YД^ePi^cтерiне жэне еиiмдiлiгiие эсерi аиыкталды. Элйз сортацдаигаи топырак жаFдайыидаFы жер асты суы жер бeтiиe жакыи орналаскан (180200 см) жерлерде, Мактаарал-4011 макта сортыиа оцтаилы суару ережей 0-1-1 суару кecтeci боиыиша, ягни гYлдeу фазасыида 1200 м³/га суару жэие жемкке отыру-пicу фазасыида гектарына 1200 м³/га суару шарасы, орныкты суару eрeжeci болып аныкталды

Эзербаижан субтропиктж суармалы топырактарында органикалык тыцаиткаштар жYЙесiнiц 10-0,25 мм мелшердеп топырак агрегеттарыныц есуше оц 8серiн кeрсеткенi белгiлендi. 40 т/га 1КМ доцш ецпзу барысында егiстiк ж8не жер коинауы кабатындагы топырактыц к¥^нд^ы агрономиялык агрегаттары орта есеппен бакылау нускасынан 13,0 % есп. Топырактыц су eткiзгiштiк касиет зерттеу Губа-Хачмаз зонасыныц аллювиальды шалгынды-орман топырактарында алма бактарында, Губа-Хачмаз зонасыныц суармалы шалгынды-коцыр топырактарында кeкeнiс ж8не жоцышка дакылдарына, сонымен катар Апшерон суармалы сур-куба топырактарынын шалгын мен жаиылымдарында жYргiзiлдi. Топырактыц орташа йщру жылдамдыгы: Губа-Хачмаз зонасыныц аллювиальды шалгынды-орман топырактарында алма бактарында - 0,0282 м/саг, Губа-Хачмаз зонасыныц суармалы шалгынды-коцыр топырактарында кeкeнiс дакылдарына - 0,0691 м/саг, Губа-Хачмаз зонасыныц суармалы шалгынды-коцыр топырактарында жоцышка дакылдарына - 0,0768 м/саг сонымен катар Апшерон суармалы сур-куба топырактарынын шалгын мен жаиылымдарында - 0,5664 м/саг болып белгыендь Топырак экосистемасыныц туракты ж8не тиiмдi жумыс жасауы Yшiн eте жогыры сондаи -ак томен су eткiзгiштiк болмаганы дурыс.

Тыцайткыштар топырактагы караш1ршд1 к¥рамын жэне дакылдардыц ешмдытн реттеуде Yлкен рольге ие. Тыцайткыштарды тиiмдi жэне утымды колдану ешмдыжтщ жогаргы сапасын камтамасыз етедь Аталган зерттеу жмысында минералды тыцайткыштардыц жэне кецнщ орамжапырак пен картоптыц дамуына жэне есуше эсерi зерттелдь Эр TYрлi фонда минеральды тыцайткыштарды колдану еймджтщ орташа массасын 2862 жэне 3353 г дешн еаруге жагдай жасады. Дакылдыц ешмдыт минеральды тыцайткыштарды колдану аркылы 41,0 т/га дешн жетп, косымша ешм 9,3 т/га немесе 29,3 % к¥рады. Органикалык фон к¥ру аркылы орамжапырактыц ешмдтгш табиги фонмен салыстырганда 3,5 т/га, ал органикалык фондагы минеральды тыцайткыштармен 10,2 т/га кетерыдь Ауыл шаруашылыгында тыцайткыштарды колдану дакылдардыц ешмдШпн жэне топыравднарлылыгын сатау мен оцтайландырудьщ Heri3ri факторларынын 6ipi болып табылады.

Бул мак;алада к;ыск;а уак;ыт кезещ iшiнде ез аумагындагы ездтнен к;ок;ыс полигондарын пилотсыз ушк;ыш аппартапен жедел iздестiретiн, крп кездегi к;ок;ыс тегiндiлерiн калпына келтiру бойынша k-шаралар жоспарын 8зiрлеу жэне iске асыру тэжiрйбесi керсетiлген, сондай-ак; алдагы уак;ытта жаца полигондардыц уак;ытылы к;алпына келрыуш камтамасыз етедi. Сол аумак;тыц кайталама зерттеулершщ негiзiнде ездiгiнен к;ок;ыс орындарын орналастыру зацдылыщтары аныщталды, деректер базасы курылды, топыратыц негiзгi агрохимиялык; керсетгаштерше к;ок;ыс полигондарынан 8серiн зерттеу Yшiн топырак; Yлгiлерiн алу нYктелерi аныщталды.

Казахстан Алтаиыныц ерте темiр Д8уiршщ к;орган асты палетопырагы жэне фон ретшде алынган к;аз1рп замангы к8дiмгi к;ара топырагыныц микроморфологиялык; зерттеу н8тйжелерi керсетыген. Оларга салыстырмалы сипаттама берiлiп, топырак;та 25000 жылда аитарлытаи езгерiс болмаганын керсеттi. Берель к;орыгыныц к;урылуы мен дамуы крп замангы топырак; тYзiлу жагдаиына жак;ын биоклиматык; жагдаида етп. Корган астында ерекше термореттеушi к;урылым арк;асында жасанды тоц тYзiлiп, к;орымныц сак;талуына септiгiн тйгiзгенi белгiлi болды.