Зерттеудщ непзп максаттары: (i) 6 тYрлi топырактыц физикальщ-химияльщ касиеттерш аныктау; (ii) уреазаныц белсендытнщ мелшерш жэне аукымын елшеу; (iii) арнаиы рельефтермен, градиент багытымен ерекшеленетш Чанкыры-Ачисаи езеншщ ею жагындагы топырактыц курамындагы уреаза белсендытне физикалык жэне химиялык касиеттершщ эсерiн багалау. Ачисаи езеншщ оц жак беткешнщ топырактары терраста жэне су таскынында орналаскан тертiншi аллювиалды шегiндiлерде калыптасатын болса, сол жагынан беткi кабатта орналаскан топырактар тертiншi аллювиалды, аллювиальдык -колливалык материалдан жэне олигомиоцендж гипстен жэне туз кабаттарынан турады, олар жазыктыкта, терраста жэне тж жерлерде орналаскан. Ачисаи езендершщ ею жагындагы топырактарыныц касиеттерi туралы деректер ландшафтык жагдаига жэне бастапкы материалга сэикес калыптаскан топырак процестерiне катысты бiр-бiрiнiц арасында аитарлыктаи аиырмашылыктарды керсетедь Топырактыц таксономиясына сэикес, 6 тYрлi топырак аныкталды жэне кескiн боиынша Entisol, Inceptisol жэне Mollisol ретшде жiктелдi. Будан баска, эрозиямен жэне органикалык заттардыц курамымен баиланысты ландшафт жагдаиындагы езгерiстер топырак профилшщ шшдеп жэне баска беткеи боиынша топырактыц уреазасыныц белсендiлiгiне эсер етуi мYмкiн екендiгi аныкталды.

Макалада арага уакыт салып сура бастырылып туратын Акдала рш алкабы топырагындагы коректiк элементтердiц курамын зерттеу нэтижелерi туралы мэлiметтер келрыген. Топырактагы гумус минералдык жэне органикалык тыцаиткыш бергенде аитарлыктаи езгермеген, бiрак тэжiрибе нускаларындагы гумус мелшерiнде орташа келемде статистикалык нактылыгы баикалды. Tэжiрибенiц барлык цускалары боиынша жалпы азоттыц курамы бакылауга караганда жогары екендт аныкталды, ал ец жогаргы керсетюш биогумусты енгiзген нускада. Жецiл гидролизденген азот, жылжымалы фосфор барлык нускаларда бакылаумен салыстырганда кеп екенi аныкталды. Зерттеулердщ нэтижесiнде алынган жецiл гидролизденген азот курамыныц мэлiметтерi статистикалык турактылыгымен ерекшеленедi жэне осы керсеткiштерге баиланысты топырактарга енгiзiлген тыцаиткыштардыц эсерiне бага беру Yшiн колданылуы мYмкiн. Алмаспалы калии курамыныц улгаюы тек биогумус пен навоз, 10т + % N120P90K45 енпзген нускаларда баикалады.

Бул макалада Казак егшшыж жэне еамдж шаруашылыгы F3H уксас топыракка арналган кепжылдьщ зерттеулершщ негiзiнде 8зiрленген, топырак тYрлерiне, олардыц осы элементтерге камтамасыз етыуше, алгы дакылдарга жэне жоспарланган децгеидеп енiмдiлiгiне баиланысты, жогарыда керсетiлген шаруашылыктыц есiрiлетiн дакылдардыц крректж режймiн оцтаиландыру Yшiн, топырактыц жалпы к;арашiршдiмен, минералды корек жылжымалы элементерiмен (N, P, K) камтамасыз етiлгендiгi жэне минералды тыцаиткыштарды колдану Y^mi^H усынылатын дозалалары керсетiлген деректер усынылады.

Жумыста Ощустж Казахстан облысыньщ Ш8уiлдiр суармалы алк;абыньщ Кенжегара шаруа к;ожалыгыныц аумагында агромелиоративтж 8дiстердi ж8не олардыц тузданган топыракта колданылуы карастырылган. Макалада агрохимиялык деректерге непзделген, ягни туздану боиынша жэне топырак; кунарлылырыньщ негiзгi кeрсеткiштерi негiзiнде жасалган картографйяльщ материалдар усынылган. Зерттеу барысында жYгерi тукымдарын алдын-ала С-1-1 ецдеу жэне 3-5, 6-7 жапырак фазасында ПА-2-1 адаптогенмен бYрку оц нэтиже керсетп, eнiмдiлiк eriHi 37 % -ды курады. Алынган нэтижелер керсеткендеи, колданылатын агромелиорациялык технологиялар дакылдыц тузды жэне стресстiк карсылыгын арттырады жэне тамырлардыц массасыныц eсуi агротехникалык тэжiрибенщ жогары фйтомелйоратйвтiк тйiмдiлiгiн кeрсетедi.

Зерттеудщ непзшде Ш8уiлдiр суармалы массившщ ежелп аллювиальды террасталган белтнщ топырацтарында ауыр металдардыц жылжымалы нысандарыныц статистикалыц нацтылыгы (мг/кг) - Zn 2,6±0,09, Cu 1,3±0,04, Pb 2,6±0,09, Cd 0,9±0,03 ж8не Ni 5,6±0,25 бекiтiлдi. Бiз бул керсеткiштердi олардыц мазмуны ретiнде цабылдап, ж8не оларды 8рi цараи мониторингтiк зерттеулер y™^h цолдануга усынамыз. Сондаи-ац, топырацтыц массивiндегi суару процесi тутастаи алганда кадмиидщ, цоргасынныц ж8не 8сiресе никельдщ жылжымалы нысандарыныц артуына 8кеп соцтырады, ал мыс пен мырыштыц жылжымалы нысандарыныц Yлесi керiсiнше темендейдi.

Караарна жэне Шыгыс Кекарна мунай кен орындарындагы топырактарда гипс физикальщ, физика-химиялык, химиялык жэне биологияльщ жолдармен жинакталады. Гипстщ эртYрлi тYрлерiнщ калыптасуы топырактыц гидротермиялык режймiне, гидрологиялык;, геологиялык жэне топырактык жагдайларына байланысты. Карбонаттар мен гипстер топыракта карама-карсы мелшерде жинакталады. Гипстщ жинакталуы топырактыц сiлтiлiгiне байланысты. Топырактыц сiлтiлiгi рН-9,08 болганда гипстщ мeлшерi 0,40 % кураса, ал рН - 8,9 болганда гипстщ мeлшерi 3,26 % дешн жогарылады. Топырактыц сiлтiлiгi жогарылаган сайын гйпстiц ерiгiштiгi арта тYседi. Шeлейттiц коцыр сортацданган топырагындагы гипстщ мeлшерi оныц барлык есептiк кабаттары бойынша мунаимен ластанган топырацтармен салыстырганда жогары болды. Топырацтыц бiр метрлiк цабатындагы гипстщ цоры 375,8 т/га цураса, ал цум басцан сортацданган цоцыр топырацтагы гипстщ цоры - 257,25 т/га цурады. Шыгыс Кекарна мунаи кен орныдагы тещз боимнын царапаиым сортацданган топырацтарындагы гипстщ цоры 270,20 т/га дешн тeмендедi. Караарна жэне Шыгыс Кекарна мунаи кен орындарындагы гипс жогары минералданган грунт суларыныц жер бетше жацын орналасцандыгынан эртYрлi типтеп топырацтарда эртYрлi формага аиналады жэне олардыц суда ерiгiштiгi эртYрлi дэрежеде болады. Сол себептi шелеиттщ цоцыр сортацданган топырацтарындагы гипстщ цоры мунаимен ластанган топырацтармен салыстырганда жогары болып келедi.

Макалада Алматы облысы жагдайында минералдык тыцайткыштардыц кара-коцыр топырактыц кунарлынына жэне кырыккабаттыц ешмдШпне эсерi зерттелдь Ауыл шаруашылык ендiрiсiнде минералдык тыцайткыштарды колдану барлык технологиялармен регламенттердi сактаган жагдайда кырыккаббат биомассасы мен енiмдiлiгiнiц артуына оц эсер етедь Ол Ymiн епстжт коректiк элементтермен камтамасыз етiп, фитосанитарлык жагдайын жасау керек.

Топырацтагы Р2О5 курамыньщ 8ртYрлi децгеш (15,0-20,0 жэне 35,0-45,0 мг/кг) жагдаиында азот тьщайтк;ыштарыньщ YД^eмeлi мелшерлерiн енгiзу кYздiк бидаи дэншщ енiмдiлiгiн арттыруга 8сeрiн тйгiздi. Азот тьщайтк;ыштарыныц N30, N60, N90 жэне N90+30 мелшерлерш eнгiзу кYздiк бидаи дэншщ енiмiн темeнгi фонда 29,1-37,0 ц/га, жогаргы фонда 37,3-44,1 ц/га шамасында алуды камтамасыз eттi. Ею жылдык орташа есеппен eнгiзiлгeн 1 кг азот тьщайтк;ыштарыныц каиталымы ею фон Y^mi^H 8,7 - 14,7 кг/кг аралыгында болганы аныцталды.

Мунаи кен орныныц баиыргы коималарындагы эр тYрлi жылдарда рекультивацияланган грунттардыц туздану децгеш мен химиялык курамы аныкталды. Рекультивацияланудан кешнп кезецшдеп грунттардыц туздык курамыныц езгеру н8тйжeсiндe олардыц курамында сiлтiлiк-жeр элементтершщ Yлeсi мен аниондардагы сульфат-иондарынын улгаюы аныкталды. Баиыргы коималардыц мунаимен ластанган техногрунттарын цеолитп-микробиологиялык 8дiспeн калпына келрудщ технологиясы топырак кeсiнiнiц тузсыздануына 8келш соктырады.