СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДАЛА АЙМАҒЫ ЖАҒДАЙЫНДА ҚЫШАНЫҢ МИНЕРАЛДЫ ҚОРЕКТЕНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Мақалада Қазақстанның астық өндірісін, атап айтқанда өсімдік шаруашылығын әртараптандыру бағдарламасында аясында болашағы зор, құнды майлы дақылдардың бі-рі – қыша дақылы бағаланады. Солтүстік Қазақстанның дала аймағында қышаның минералды қоректену жағдайлары зерттелмегені анықталды және осы бағытта далалық тәжірибелер жүргізілді. Топырақтағы қоректік заттардың мөлшері мен қыша сорттарының өнімділігі арасындағы сандық байланысты анықтау үшін фосфор мен азоттың әртүрлі деңгейлерін құруға арналған 14 нұсқа сұлбасы салынған зерттеу жұмыстары ұсынылған. Зерттеудің барлық жылдарында қыша топырақтағы фосфор мөлшерінің жетіспеушілігі жағдайында дамыды, топырақтың азотпен қамтамасыз етілуі орташа, калиймен жоғары деңгейде қамтамасыз етілді. Азотты-фосфорлы тыңайтқыштар топырақтағы нитратты азот пен жылжымалы фосфордың мөлшерлерін 2-3 есеге арттыруға ықпал етті және ол енгізілген тыңайтқыштардың мөлшерімен анықталды. Тыңайтқышсыз аяда (бақылау) қыша өнімділігі төмен болды, ол тыңайтқыштардың мөлшеріне, топырақтың ылғалдылығына, қоректік заттардың бастапқы құрамына байланысты сәйкес өзгерді. Бұл қышаның тыңайтқыштарға деген қажеттілігін, оның топырақтағы мөлшеріне, түрлеріне, тыңайтқыштардың құрамына сәйкес өзгеретінін көрсетті.

1. Постановление Правительства Республики Казахстана. Государственная программа развития агропромышленного комплекса Республики Казахстан на 2017-2021 годы: утв. 12 июля 2018 года, № 423//https://adilet.zan.kz/rus/docs/P1800000423/history.

2. Орынбасар Т. Диверсификация растениеводства в Республике Казахстан//Молодежный сборник научных статей «Научные стремления». – 2017. – № 21. – С. 86-87.

3. Гончаров С. В., Горлова Л. А. Масличные культуры: новые вызовы и тенденции их развития //Масличные культуры. – 2018. – №. 2 (174). – С. 96-100.

4. Посевные площади сельскохозяйственных культур под урожай 2022 года в Республике Казахстан. Статистика сельского, лесного, охотничьего и рыбного хозяйства за 2022 Бюро национальной статистики Агентства по стратегическому планированию и реформам Республики Казахстан. Б-03-09-Г (2022)//https://stat.gov.kz/official/industry/14/statistic/7.

5. Обзор масложировой отрасли государств-членов Евразийского экономического союза. Москва, 2017 г. - 216 с.

6. Nurmanov E.T., Khamzina B.N. Optimization of the mineral nutrition conditions of mustard. Вестник науки Казахского агротехнического исследовательского университета. им. С. Сейфуллина (междисциплинарный). – 2023. - №1 (116). – P.62-72.

7. Бородычев В.В., Лытов М.Н., Цыбулин В. Инновационные приёмы возделывания горчицы сарептской в системе рисового севооборота//Известия Нижневолжского агроуниверситетского комплекса. - 2013. - № 4 (32), - C. 8-12.

8. Виноградов Д.В. Продуктивность горчицы в зависимости от уровня минерального питания// Вестник РГАТУ. -2009. - №3. - С. 39-42.

9. [Electronic resource]: Parvaiz M.A., Mineral nutrition of mustard. Abstract thesis submitted to the Aligarh Muslim University, Aligarh, in Partial Fulfilment of the Requirements for the Degree of. Doctor of philosophy in botany, Shodhganga: a reservoir of Indian theses inflibnet. Access mode: http://hdl.handle.net/10603/53926, free.

10. Черненок В.Г. Влияние систематического внесения удобрений в севообороте на плодородие зерновых культур при интенсивных технологиях их возделывания// труды ВИУА: Применение удобрений и расширение воспроизводство плодородия почв.- М.: 1989 - С. 119-122.

11. Angelova V., Ivanov K. Bio-accumulation and distribution of heavy metals in black mustard (Brassica nigra Koch)// Environmental monitoring and assessment. – 2009. – Т. 153. – С. 449-459.

12. Гузев А.И. Урожайность и качество семян горчицы сизой в зависимости от предшественников, способов основной обработки почвы и норм высева на каштановых почвах Саратовского Заволжья: дис.канд. с.-х. наук: 06.01.09/Ставрополь, - 2004. - 147 c.

13. И.Н.Гришанов. Возделывание масличных культур для производства кормов в лесостепной зоне Северного Казахстана: дис.канд. с.-х. наук: 06.01.09. Алматы, - 2009. - 116 c.

14. Дятлова М.В. Оптимизация элементов технологии возделывания масличных культур в условиях Курганской области: дис.канд.с.-х.наук/06.01.09.Курган, – 2005. – 146 с.

15. Василина Т. К. Влияние органических и минеральных удобрений на плодородие лугово-каштановой почвы и продуктивность горчицы в плодосменном севообороте орошаемой зоны юго-востока Казахстана: дис. канд. с.-х. наук/6D080800: Алматы, - 2012. - 99 c.

16. А.К.Умбетов, Р.Х.Рамазанова. Повышение продуктивности масличных культур короткоротационного плодосменного севооборота при биологизации земледелия// Вестник науки Казахского агротехнического университета им. С.Сейфуллина (междисциплинарный). Специальный выпуск: Международная научно-практическая конференция «Органическое сельское хозяйство в Республике Казахстан: настоящее и будущее». – 2016, - С.130-133.

17. Государственный реестр селекционных достижений, допущенных к использованию, Том 1. Сорта растений. Москва, - 2019, - 515 с.

18. Черненок В.Г. Научные основы и практические приемы управления плодородием почв и продуктивность культур в Северном Казахстане.- Астана, 2018.- С. 63.

19. Черненок В.Г. Диагностика и оптимизация условий фосфорного питания культур в богарных условиях Северного Казахстана // Материалы 8-го симпозиума ученых и агроэкологов «Агрохимэкосодружества». Белгород, 2013. «Совершенствование программы и методов агрохимических исследований». – Москва, 2014. – С. 29-50.

20. Черненок В.Г. Методика определения доз фосфорных удобрений. В кн. Классический университетский учебник для стран СНГ «Агрохимия» по ред. В.Г. Минеева. Гл. 9.2. – Москва, 2017. – С. 586-590.

21. Черненок В. Г., Ошакбаева Ж. Е., Серикпаева Ж. К. Реакция сафлора на условия фосфорного питания. "Сейфуллин оқулары– 14: Жастар, ғылым, инно-вациялар: цифрландыру - жаңа даму кезеңі» атты Республикалық ғылыми-теориялық конференциясының материалдары// Материалы Республиканской научно-теоретической конференции «Сейфуллинские чтения – 14: Молодежь, наука, инновации: цифровизация - новый этап развития». -2018. - Т.І, Ч.1. - С.45-48

22. Черненок В.Т.,Нурманов Е.Т., Серикпаева Ж.К. Реакция сои на условия фосфорного питания С.Сейфуллин атындағы ҚазАТУ-ң Ғылым жаршысы// Вестник науки КазАТУ им. С.Сейфуллина. – 2012. - №1 (72).