ҚАЗАҚСТАННЫҢ СОЛТҮСТІК АЙМАҒЫНДА КАРТОПҚА ТЫҢАЙТҚЫШТАРДЫ ҚОЛДАНУДЫҢ БИОЭНЕРГЕТИКАЛЫҚ БАҒАСЫ

Далалық тәжірибелерде Солтүстік Қазақстанның қоңыр топырақта-рында картопқа минералды тыңайтқыштарды қолданудың жоғары энергетикалық тиімділігі анықталды. Азот, фосфор және калий тыңайтқыштарын қолданудың энергетикалық тиімділігі зерттелді. Тыңайтқыштардың дозаларына байланысты негізгі өнімінің 1 ц қосымша өсіміне азотты тыңайтқыштардың энергия шығыны 6223,3 МДж-ден (пайдалы коэффициент әсері = 2,2 бірлік) 15129,6 МДж-ға дейін (пайдалы коэффициент әсері = 1,0 бірлік) құрады. Картоп түйнектерінің өнімділігін (ц) арттыру арқылы қолданы-латын 1 кг фосфор тыңайтқыштарының энергия мөлшері 11712 МДж-ден (пайдалы коэф-фициент әсері = 1,9 бірлік) 18300 МДж-ға (пайдалы коэффициент әсері = 2,5 бірлік) дейін бағаланды, бұл жоғары энергетикалық тиімділікті көрсетеді. Энергия шығындары N₄₅K₄₅ фонында 5130,5 MДж диапазонында және N₄₅P₉₀K₄₅ ең жақсы нұсқасында 7208,3 MДж диапазонына дейін өзгерді. Калий тыңайтқыштарын пайдаланудан энергия тиімділігі N₄₅Р₄₅ фонында K₄₅ және K₉₀ нұсқаларында 2,2 бірлікте бағаланды. Қолданылатын тыңайтқыштардың энергетикалық тиімділігі тұрғысынан тиімді нұсқаларда 1 центнерлік картоп түйнектерін алу үшін энергия шығындары азайды. Дақыл өсіруге және өсімдік өнімдеріндегі энергия мөлшеріне (V_f0, МДж/га) арналған энергетикалық шығындарды (Ао, МДЖ) ескере отырып, тыңайтқыштарды қолдану тәжірибесінде дақыл өсірудің тиімділігіне биоэнергетикалық бағалау жүргізуге болады. Зерттеудің мақсаты - Қазақстанның солтүстік аймағының қоңыр топырақтарында картопқа минералды тыңайтқыштарды қолданудың биоэнергетикалық тиімділігін анықтау. 

1. Абрамов Н.В., Селюкова Г.П. Оптимизация структуры посевных площадей на биоэнергетической основе// Екатеринбург: УрГСХА. – 2001 – С. 55-75.

2. Ермохин Ю.И., Красницкий В.М. Экономическая и биоэнергетическая оценка применения удобрений// Омск: КАН. – 2021 – С. 122-136.

3. Бобренко И.А., Матвейчик О.А. и Кормин В.П. Биоэнергетическая эффективность применения удобрений под картофель// Вестник Омского государственного аграрного университета. - 2021. – Т. 2 (42) – С. 27–33.

4. Великанова Л.О., Сисо А.В. Биоэнергетическая оценка альтернативных технологий возделывания кукурузы на зерно и озимой пшеницы в низменно-западинных агроландшафтах центральной зоны Краснодарского края// Политематический сетевой электронный научный журнал Кубанского государственного аграрного университета –2013. – № 87. – С. 528–536.

5. Дмитриев Н.Н. Биоэнергетическая эффективность севооборотов, удобрений и известкования в условиях Предбайкалья// Вестник ИрГСХА. – 2016. – №77. – С. 26–34.

6. Образцов В.Н., Щедрина Д.И. и Кондратов В.В. Экономическая эффективность и биоэнергетическая оценка применения минеральных азотных удобрений на семенных посевах фестулолиума// Вестник Воронежского государственного аграрного университета. – 2016. – № 4 (51). – С. 14–20.

7. Abeuov S.K., Shoykin O.D. and Kamkin V.A. Mathematical models for predicting the level of potatoes nutrition from the soil chemical composition in the Northern Kazakhstan conditions// IOP Conf. Series: Earth and Environmental Science. – 2022. - Vol 954. – Р. 012003.

8. Temereva I.V., Smirnova T.B. and Chemisenko O.V. Agrochemical assessment of cultivation efficacy for different potato varieties on meadow-chernozem soils of the iriysh river area in Western Siberia// IOPConf. Series: EarthandEnvironmentalScience. – 2021. - Vol 624. – P. 012098.

9. Бобренко И.А., Попова В.И. и Гоман Н.В. Биоэнергетическая эффективность применения удобрений под озимую пшеницу в Западной Сибири// Вестник Омского государственного аграрного университета. – 2014. – №1 (13). – С. 3-9.

10. Созинов А.А., Новиков Ю.Ф. Энергетическая цена индустриализации агросферы// Природа. – 1985. – №5. – С. 11-19.

11. Abeuov S., Shoykin O., Kamkin V. and Ermokhin Y. Indicators of the relationship between the chemical composition and harvest of potatoes// International research conference on Challenges and Advances in Farming, Food Manufacturing, Agricultural Research and Education (KnE Life Sciences). – 2021. – №6 (3). – Р. 7-14.