ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОҢТҮСТІК-ШЫҒЫСЫНЫҢ ТАУ АЛДЫ АЙМАҒЫНЫҢ КӨКӨНІС ШАРУАШЫЛЫҒЫНДА ЦЕОЛИТТІ ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Қазақстанның оңтүстік-шығысының тау алды аймағында көкөніс дақылдарын өсіру кезінде, Шаңқанай кен орынынан өндірілген табиғи цеолитті минералдық тыңайтқыштарға қоспа ретінде қолданғанда тиімділігі жоғарылайды. Минералдық тыңайтқыштар мен бірге қолданылған цеолит күңгірт-қара қоңыр топырақтың су-физикалық қабілеттерін  жоғарылатуға септігін тигізеді. Цеолит пен тыңайтқышты ұштастыра қолдану топырақтағы жылжымалы қоректік элементтердің мөлшерін арттырады. Зерттелген күңгірт-қара қоңыр топырақтағы ауыр металдардың концентрациясы цеолиттің әсерінен төмендейді. Асханалық қызылша егістігінде цеолиттің 2 т/га нормасын қолдану, топырақтың 0-20 см қабатында кадмийдің концентрациясын 50%-ға төмендетті, ал   бақылаудағы мөлшері 1,0 мг/кг құрады және рұқсат етілген концентрациядан (РЕК) аспады. Цеолит тыңайтқыштарының көкөніс дақылдарының өнімділігін жоғарылатуда оң әсері айқындалды: асханалық қызылшаның  бақылаудағы өнімділігі 42,8 ц/га болса, тыңайтылған варианттарда 43,3-62,7 ц/га жоғарылады, немесе 4,4 т/га-дан 19,9 т/га аралығында қосымша қосымша өнімді қамтамасыз етті. Бақылаудағы қырыққабат өнімділігі 25,7 ц/га құраса, ал тыңайтқыш қосылған варианттарда 6,5-16,5 ц/га артады. Цеолит пен тыңайтқыштарды қолдану жоғары сапалы көкөніс өнімдерін алуды қамтамасыз етеді. Тыңайтқыш пен цеолитті ұштастырып қолдану, зерттелген дақылдардың өнімінің құрамындағы құрғақ зат, қант және С дәруменінің мөлшерін жоғарылатады. Цеолитті қолдану кезінде өнімдегі нитраттардың мөлшері төмендесе, ал басқа варианттарда  оның мөлшері біршама артып, РЕК аспады. Бақылау вариантында қырыққабаттың қауданындағы нитрат мөлшері  223 мг/кг болса, ал 2т/га цеолит қолданған вариантта - 205 мг/кг құрады, асханалық қызылшаның тамыр жемісінде сәйкесінше, 248 мг/кг және 195 мг/кг аралығында өзгереді.

1. Кузиев Р.К. Проблемы рационального использования орошаемых земель Узбекистана, Проблемы генезиса, плодородия, мелиорации, экологии почв, оценка земельных ресурсов. – Алматы, 2002. – С. 22-26.

2. Абитов Т. Защита почв от эрозии в горных условиях Кыргызстана, Состояние и перспективы развития почвоведения. – Алматы, 2005. – С. 17-18.

3. Борисов В.А. Совершенствование системы применения удобрений в овощеводстве, Современное состояние и перспективы развития овощеводства и картофелеводства. - Барнаул, 2007. – С. 325-332.

4. Evanylo G., et al. Soil and water environmental effects of fertilizer-, manure-, and compost-based fertility practices in an organic vegetable cropping system// Agr Ecosyst Environ. - 2008, - Т. 127(1-2). - Р. 50–58.

5. Blair N., et al. Long-term management impacts on soil c, n and physical fertility: Part 1: Broadbalk Experiment// Soil Till Res. - 2006. - Т. 91(1–2). - Р. 30–38.

6. Tindall M. Mineral and organic fertilizing in cabbage and their residual effect for commercial cultivation on yield and quality performance of cabbage. - Hort Brass, 2000, - Т. 6. - Р. 15–20.

7. Tong Y., Ove E., Dianquing L., Harald G. Effect of organic manure and chemical fertilizers on nitrogen uptake and nitrate leaching in a Eum orthic anthrosols profile// Nutr Cycl Agroecosyst. - 1997. –Т. 48(3). - Р. 225–229.

8. Badgley C., Moghtader J., Quintero E., Zakern E., Chappell J., Avilés-Vázquez K., Samulon A., Perfecto I. Organic agriculture and the global food supply, Renew. Agric. Food Syst., 2007, - Т. 22. - Р. 86–108.

9. Kirchmann H.; Bergstrom L., Katterer T., Andren O., Andersson, R. Can organic crop production feed the world? In Organic Crop Production// Ambitions and Limitations; Springer: Doordrecht, The Netherlands. - 2008. - P. 39–74.

10. Janjghava N., Kardava M., Andronikashvili T. Increase in the Yield of Garlic without Using Traditional Fertilizers, 2002. - Р. 42.

11. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта (с основами статистической обработки результатов исследований). 5 изд., перераб. и доп. /– М.: Агропромиздат, 1985. – 351 с.

12. Булгакова Н.Н. Оптимизация минерального питания высокопродуктивных ценозов// Бюл. ВНИИ удобрений и агропочвоведений. - 2000. - № 113. - С. 31.

13. Середина В.П. Агроэкологические аспекты использования цеолитов как почвоулучшителей сорбционного типа и источника калия для растений. Известия Томского политехнического университета. - 2003. - Т. 306. - № 3. - С. 57-60.