Әзірбайжанның құрғақ субтропиктері жағдайында алма ағашын суару кезінде шалғынды-қоңыр топырақтардан қоректік элементтердің шығындалуы

   Мақалада алма ағаштары егілген Әзірбаи жанның құрғақ субтропиктері суармалы топырақтарынан азот, фосфор және гумустың шайылуына рельефтің еңістігі tg = 0,021 кезінде суару атызының ұзындығына (96, 144 және 192 метр) байланысты су шығынының әсерін зерттеу нәтижелері келтірілген. Қоректік элеметтердің шаи ылуы жағдайында минералды және органикалық тыңаи тқыштардың алма ағашының өнімділігіне әсері де зерттелді. Атыз 96 метр және су шығыны 0,2 л/сек болғанда, топырақпен шаи ылатын биогендік элементтердің (N, P) және жалпы гумустың мөлшері, азот пен фосфор бойынша - 0,01 %, жалпы гумус бои ынша - 0,02 % құраи тыны анықталды. Су шығынының 0,2 л/сектан 0,4 л/с деи ін артуы топырақтан гумустың, азоттың және фосфордың шаи ылуына кері әсер етті. Суды шығыны 0,4 л/сек кезінде, бұл көрсеткіштер гумус, азот және фосфор бойынша 0,01 % - ға аи тарлықтай өсті. Суару атызының ұзындығы бойынша су шығынының екі нормасында да топырақтан қоректік заттар мен гумустың шаи ылуы арта түсті. Атыздың ұзындығы 192 метрге дейін артқан кезде су шығыны 0,4 л/сек болғанда, 96 метрлік атызбен салыстырғанда гумустың - 0,22 %, азоттың - 0,07 % және фосфордың 0,04 % шаи ылуы көп болатыны анықталды. Органоминералды тыңаи тқыштар жүи есін қолдану (Фон+ N120P120K90) алма ағашының өнімділігіне оң әсер етті. Сонымен, 94 метрлік атызда тыңаи тқыш берілмеген нұсқада, атызды 192 м-ге деи ін ұзартқан кезде, алма ағашының өнімділігі 274,2 ц/га болды, шаи ылатын қоректік элементтер мен гумустың (268,5 ц/га) мөлшерінің жоғары болуына баи ланысты өнімділік біртіндеп төмендеді. N₁₂₀P₁₂₀K₉₀ + 10 т/га көңді қолданған кезде 96 м атызда және 0,2 л/сек су шығыны кезінде өнімділік 278,4 ц/га болғаны анықталды. Атызды 192 м-ге деи ін ұзартқанда, тыңайтқыш пен су шығыны сол мөлшерде болғанда, өнімділік 278,2 ц/га деи ін төмендеді, яғни атызды ұзарту tg = 0,021 еңістікте тиімсіз болды. Үлкен еңістікте, атыз неғұрлым қысқа болса, қоректік заттар соғұрлым аз шайылатыны анықталды.

1. Мовсумов З.Р. Азот в земледелии Азербайджана. Баку, «Элм», 1978. - 162 с.

2. Гурбанов Э.А., Мамедов Г.М. Потери азота, фосфора и гумуса из почв при ирригационнои эрозии на предотвращение // Агрохимия. - 2009. - № 10. - С. 48-52.

3. Бабаев М.П. Орошаемые почвы Кура-Араксинской низменности и их произ­водительная способность. - Баку: «Элм», 1984. - 176 с.

4. Мамедов Г.М., Гурбанов Э.А. Агрохимические способы повышения плодородия орошаемых почв, сухих субтропиков Азербайджана // Агрохимия. - 2016. - № 7. - С. 20-24.

5. Мамедов Г.Ш. Экологическая оценка почв Азербайджана. - Баку.: Элм, 1997. - С. 282 .

6. Заславский М.И. Эрозиоведение. - М.: Высшая школа, 1983. - 320 с.

7. Мамедов Р.Г. Агрофизические свойства почв Азербайджанской ССР. - Баку: «Элм», 1989. - С 244.

8. Boris Boincean, David Dent Soil fertility and sustainable, resilient agriculture in the Republic of Moldova.

9. Кудеяров В.Н., Семенов В.М. Оценка современного вклада удобрений в агротехнический цикл азота, фосфора и калия // Почвоведение. - 2004. № 12. - С. 1140-1446.

10. Ахмедов М.Ш. Научно практическое обоснование систем удобрения и содержания почвы в плодовых садах предгорья Азербайджана: Автореф. дисс. д-ра с-х наук. Ленинград, 1989, - 39 с.

11. Хамданов Х.Х., Цои В.К., Бабаходжаев И.И. Интенсивность ирригационной эрозии в зависимости от рельефа поля / Доклад ВНХНИЛ, 1986. - № 3. - С. 16-18.

12. Агрохимические методы исследования почв. Москва: «Наука», 1975, - 656 с.

13. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. Москва: Агропромиздат, 1985, - 352 с.

14. Мамедов Г.М. Эюбова С.М., Р.А. Пашаев, Джафаров В.И. Применение различных систем удобрения под культуру яблони на лугово-коричневых почве Азербайджана // Агрохимия. - 2012. - № 1. - С. 50-55.

15. Мамедов Г.М. Влияние разных систем удобрений на агрегатный состав аллювиальных, лугово-лесных и лугово-коричневых почв сухих субтропиков Азербайджана // Почвоведение и Агрохимия. - 2017. - № 2 (59), - С. 76-87.

16. Мамедов Г.Ш., Мамедов Г.М. Плодородные свойства орошаемых лугово-коричневых почв Куба-Хачмазскои зоны Азербайджана // Докл. НАН Азербайджана. - 2010. - Т. LXVI, № 2. - С. 101-110.

17. Лапа В.В., Босак В.Н. Влияние длительного применения удобрении на продуктивность севооборота и плодородие дерново-подзолистои легкосугли­нистой почвы // Агрохимия. - 2006. - № 10, - С. 15-18.

18. Goshgar Mammadov., Tamara Leah Changesof some agrophysical properties of Azerbaijan dry subtropics soils using various fertilizer systems University of Agronomic Sciences and Veterinary Medicine of Bucharest faculty of agriculture vol. LXN. № 2. Bucharest 2021, - Р. 63-70.

19. Агрофизические методы исследования почв (под ред. Долгова С.И.). - М.: «Наука», 1966. - 354 с.