Жамбыл ауылының шөлді аллювиалды-шалғынды топырақтарына жайылымның деградация дәрежелерінің әсерін бағалау

   Мақалада Жамбыл ауылының шөл аймағы жаи ылымдарының аллювиалды-шалғынды топырақтарының кескін құрылысы, химиялық құрамы мен физикалық қасиеттерінің ерекшеліктері қарастырылған. Бұл топырақтар Шу өзенінің құмайтты және құмды аллювиалды шөгінділерінде қалыптасқан. Өзен жаи ылмасының топырақтары негізінен жоғары потенциалды құнарлылығымен ерекшеленеді. Бірақ олардың потенциалды құнарлылығының өсуін шектеи тін факторлардың бірі топырақ кескінінің тұздылығы мен жаи ылымның деградация дәрежелері болып табылады. Жамбыл базалық учаскесіндегі жайылымдардың деградациясының топырақ және өсімдік индикаторларына баға берілді. Жергілікті жер ертеде суғарылып тыңаи тылған, ал қазір жайылым ретінде паи даланылады. Бірақ малдың шамадан тыс жаи ылуына баи ланысты Жамбыл ауылы маңындағы шөлдің аллювиалды-шалғынды топырақтары мен олардың бетіндегі өсімдіктер жамылғысы антропогендік деградацияға ұшыраған. Зерттеулер жайылымдық жерлердің деградациясы артқан саи ын гумус қабатының қалыңдығы (А+В1) жұқаратындығын, топырақтың гумус пен қоректік заттар мөлшерінің азаятындығын көрсетті. Өсімдіктердің түрлік және ботаникалық құрамы өзгеріске ұшырап, олардың топырақ бетін қалқалауы және жаи ылымдық жемшөптің өнімділігі төмендеи ді. Алынған нәтижелер шөл аймағындағы деградацияланған жайылымдарда топырақ құнарлылығын және табиғи өсімдіктердің өнімділігін арттыру шараларын әзірлеудің теориялық негіздері болып табылады.

1. Зұлпыхаров Қ.Б. Қазақстан Республикасы жаи ылым жерлерін тиімді паи далану мәселелері // ҚазҰУ хабаршысы. География сериясы. - 2013. - № 1 (36). - С. 85-89.

2. Hu, Yunfeng, Yueqi Han, and Yunzhi Zhang. Land desertification and its influencing factors in Kazakhstan// Journal of Arid Environments. - 2020. - P. 104-203.

3. Кулиев Т.М., Мамырова Л., Кулиев Р.Т., Есембекова З.Т. Кормовые угодья Казахстана, стран мирового пространства и их доходность // Матер. Междунар. науч.-практ. конф. Животноводство и кормопроизводство: теория, практика и инновация. – Алматы, 2013. – Т. 2. – С. 47-48.

4. Kubenkulov, K., Naushabaev, A., Abdirahymov, N., Rustemov, B., & Bazarbaev, S. Particularities of Forming Desert Pastures Near Settlements of Southern Balkhash (Kazakhstan) // Journal of Ecological Engineering. - 2019. - С. 20.

5. Сводный аналитический отчет о состоянии и использовании земель Республики Казахстан за 2020 год. Нур-Султан, 2021. - С. 63.

6. Сейтказиев А.С., Мусаев А.И. Эколого-мелиоративное состояние засоленных земель ариднои зоны Казахстана и методы улучшения их продуктивности. - Тараз. 2014. - С.10.

7. [Электронный ресурс]: Электрон. журн. – М., 2022. Оценка плодородия пойменных бурых луговых почв на пустынных пастбищах Жамбылской области. – Режим доступа к журн.: https://nauka.wkau.kz/index.php/gbj/article/view/680, свободный .

8. Алимаев И.И. Научно - методическая пособия по определению норм нагрузки на восстановленные и деградированные пастбища Казахстана. - Алматы, 2004. – С. 8-10.

9. Базарбаев С.О. Қазақстанның тауалды шөлей т және шөл аймақтарының сұр, сұр-күрең және құмды топырақтары жаи ылымдарының деградациялану дәрежелерін зерттеу және оларды қалпына келтіру жолдарын құрастыру : Философия докторы: 6D080800 / ҚазҰАЗУ КеАҚ. - Алматы, 2023. – 164 б.

10. Инструкция и методика проведения ботанико-кормового обследования сенокосных и пастбищных угодий на территории Казахстана. Алма-Ата, 1969. - С. 219.

11. Сборник методических указаний по лабораторным исследованиям почв и растительности Республики Казахстан // Издание третье, дополненное и переработанное. - Алматы, 1998. – С. 93-102.

12. Аринушкина Е.В., Руководства по химическому анализу почв, М.: Изд. МГУ, 1970. - С. 701.

13. Ассинг И.А., Орлова М.А., Серпиков С.К., Соколов С.И., Стороженко Д.М. Почвы Джамбульской области. Физико-географические условия. Поверхностные и грунтовые воды. Вып. 7. - Алма-Ата, 1967. - С. 18-30.