ТҮРКІСТАН ОБЛЫСЫ ШӘУІЛДІР СУАРУ АЛҚАБЫНДА АЗОТТЫ ТЫҢАЙТҚЫШТАРДЫҢ ӘРТҮРЛІ ДОЗАЛАРЫН ҚОЛДАНУ КЕЗІНДЕГІ ЖҮГЕРІНІҢ ӨНІМДІЛІГІ

Қазіргі уақытта ауылшаруашылық дақылдарының жоғары және тұрақты өнім алу үшін жаңа жоғары өнімді сорттарды жасау мен енгізуден басқа, өсімдіктерді қорғаудың әртүрлі құралдарын, өсу стимуляторларын және биологиялық өнімдерді пайдаланумен қатар, минералды тыңайтқыштарды тиімді қолдану, қажетті ауылшаруашылық әдісі болып табылады. Жұмыстың мақсаты азотты тыңайтқыштардың әртүрлі дозаларының жүгері өсімдіктерінің массасының жинақталу динамикасына, дақыл құрылымына, өнімділігіне, сондай-ақ Түркістан облысы Шәуілдір суару алқабында тұзданудың әртүрлі фонында қоректік элементтерді алу мен нормативтік тұтынуға әсерін зерттеу болды. Нәтижелер орташа тұзданған фонға қарағанда әлсіз тұзданған фонда ең жақсы көрсеткіштер белгіленгенін көрсетті. Орташа алғанда, әлсіз тұздалған фонда жүгері өнімділігі азотты тыңайтқыштардың 80 кг/га мөлшеріне байланысты 13,2-14,9 т/га аралығында өзгерді. Сонымен қатар, азоттың бірдей дозаларында тыңайтқыштардың әртүрлі формаларын қолданудан түсімнің өсуі 21,6-37,4 % құрады. Орташа тұзданған фон жағдайында азотты тыңайтқыштар түрлерінің ішіндегі ең жақсы тиімділік фосфор-калий фонына азот тыңайтқышынан 47,7 % қосылған аммоний селитрасын қолдану варианты болды. Жүгері өнімділігі мен құрылым элементтерінің азот тыңайтқышының (х₁) жалпы әсеріне және топырақтың тұздану дәрежесіне (х₂) тәуелділігін нақты көрсететін регрессиялық модельдер алынды: У=18,429 + 0,2656х₁^0,5-37,0995х₂ жоғары детерминация коэффициенті - R₂=0,954. Әлсіз тұзданған фонда жүгері өнімімен азоттың шығарылуы тәжірибе варианттары бойынша жанама өнімнің тиісті мөлшерімен P₈₀K₈₀ вариантында 282,9 кг/га, P₈₀K₈₀+N₁₂₀ (аммоний сульфаты) вариантында 370,1 кг/га-ға дейін, фосфор-P₈₀K₈₀+N₈₀ (мочевина) вариантында 121,4 кг/га, P₈₀K₈₀+N₈₀ (аммоний нитраты) вариантында 160,7 кг/га-ға дейін өзгерді, калий – P₈₀K₈₀+N₈₀ (мочевина) вариантында 325,2 кг/га-дан P₈₀K₈₀+N₈₀ (аммоний сульфаты) вариантында 413,7 кг/га дейін өзгерді. Орташа тұзданған фонда азоттың шығарылуы - 175,3-223,8 кг/га, фосфор – 67,4-89,6 кг/га, калий–178,5-217,3 кг/га аралығында болды. Тыңайтқыштардан азотты пайдалану коэффициенті азот тыңайтқыштарының дозалары мен формаларына және топырақтың тығыздалу дәрежесіне байланысты айтарлықтай өзгерді.

1. [Электронныи ресурс]. Режим доступа: http://agroritm.by/agronomiya/kuku-ruza/, свободный.

2. [Электронныи ресурс]. Режим доступа: https://grainrus.com/novosti-kompanii/articles/mirovoe-proizvodstvo-kukuruzy/, свободный.

3. Минеев В.Г. Агрохимия: учебник / В.Г. Минеев. - 2-е изд., перераб. и доп. – М.: Изд-во МГУ, изд-во «Колос», 2004. - 720 с.

4. Крамарев С.М. Интенсивность поступления основных макроэлементов в рас-тения кукурузы в онтогенезе. Агрохимия. – 2002. - №12. – С. 21-30.

5. Кукуруза: учеб. практ. руководство по выращиванию кукурузы /Под общ. ред. В.А. Щербакова. – Мн.: ФУАинформ, 1999. – 192 с.

6. Шелганов И.И. Особенности минерального питания кукурузы / И.И. Шелга-нов, А.Н. Воронин // Кукуруза и сорго. – 2008. - №4. – С. 10-11.

7. Аринушкина Е.П. Руководство по химическому анализу почв. - М.: МГУ. 1977. - 489 с.

8. Александрова Л.Н., Найденова О.А. Лабораторно-практические занятия по почвоведению. – Л.: Агропромиздат. 1986. - 295 с.

9. Доспехов Б. А. Методика полевого опыта (с основами статистической обра-ботки результатов исследований). - 5-е изд., доп. и перераб. - М.: Агропромиздат, 1985. - 351 с.

10. Перегудов В.Н. Планирование многофакторных полевых опытов с удобре-ниями и математические обработки их результатов / В.Н. Перегудов. -М.: Колос, 1978. - 181 с.