ҚАЗАҚСТАННЫҢ АБАЙ, ПАВЛОДАР ЖӘНЕ ҚАРАҒАНДЫ ОБЛЫСТАРЫНЫҢ ЖАРТЫЛАЙ ШӨЛЕЙТ ЖӘНЕ ҚҰРҒАҚ ДАЛА АЙМАҚТАРЫНДАҒЫ ТҰЗДАНҒАН ЖӘНЕ БАТПАҚТАНҒАН ЖЕРЛЕРІНІҢ АҚПАРАТТЫҚ БАЗАСЫН ӘЗІРЛЕУ

Бұл мақалада авторлар Қазақстанның Абай, Павлодар және Қарағанды облыстарының жартылай шөлейт және құрғақ дала аймақтарының тұзданған және батпақтанған топырақтарын анықтау үшін жер үсті далалық жұмыстар барысында топырақ-морфогенетикалық көрсеткіштерді әзірлеп, пайдаланған. Қазақстанда цифрлық технологиялар негізінде тұзды және батпақты топырақтарды басқару мен мониторингтеу бойынша ғылыми және практикалық ережелер өкінішке орай бүгінгі күнге әлі жоқ. Биыл әзірлеме топырақтық-климаттық аймақтардың орналасуына байланысты осындай жерлердің орналасқан жерін анықтауға мүмкіндік береді. Бұдан басқа, осы топырақтың тұздану дәрежесін ескере отырып, картографиялық моделін әзірлеу өнімді ұзақ өмір сүруін кейіннен сақтай отырып, оларды игеру (жақсарту) жөнінде ұсыныстар әзірлеуге мүмкіндік береді. Тұзды және батпақты топырақтардың қазіргі жағдайын зерттеу республиканың 3 әкімшілік облысын қамтитын бағыттар бойынша дала жұмыстары арқылы жүргізілді. Жартылай шөлейт және құрғақ дала аймақтардың тұзды және батпақты топырақтарының дерекқоры жасалды, ол келесі көрсеткіштерді қамтиды: топырақтың типі және типшесі, топырақ кескіні, морфологиясы, қарашірік пен қоректік элементтердің, суда еритін тұздардың құрамы, гранулометриялық құрамы, сіңірілген негіздер және катионды алмасу сыйымдылығы.

1. Қалдыбаев С., Әбдірахымов Н., Бектаев Н., Абдраим Г. Қазақстанның шөлейт және құрғақ дала аймақтарының деградацияланған жайылымдарын бағалау, олардың геоақпараттық жүйесін құрастыру // Ғылым және білім, 2022. – Том 2. - №1 (66). – C. 67-76.

2. Yerzhanova K., Abdirakhymov N., Bektayev N., Abdraim G. Soil indicators in degrad-ed pastures of foothill semi-desert and desert zone of Kazakhstan// Science and education, 2022. – Т.2. - №1 (66). – P. 12-21.

3. Сводный аналитический отчет о состоянии и использовании земель Респуб-лики Казахстан за 2020 год. Нур-Султан, 2021. – С. 102-104.

4. Отчет о создании базы данных заболоченных и засоленных земель Казахстана за 2022 год. Алматы, 2022 – C 7-8.

5. Калдыбаев С. Засоленные почвы Казахстана и их мелиорация Учебник, Ал-маты, 2014. – 484 с.

6. Калдыбаев С. Қазақстанның тұзды топырақтары және оларды мелиорация-лау Алматы, Издательство ИП «Центр Оперативной Полиграфии», 2016. – 502 с.

7. Нурсеитов Ж.Т., Калдыбаев С. Адаптивно-ландшафтная система мелиорации в Казахстане (теория, методология, практика) / Под общей редакцией академика АСХН РК доктора с-х наук Калдыбаева С. Монография. – Алматы, 2020. – 272 с.

8. Lusevics L. Seasonal changes of permanent wilting coefficient in some selected tropical soil, - Common Soil Sci. and Plant anal‖. - 1980.- Р. 843-853.

9. Wilson L.C. Time of sompling after an irrigation to determine field capacity of soil, ―Canad Soil Sci.‖, 1965. – 45 р.

10. Боровский В.М. Геохимия засоленных почв Казахстана. Москва. Изд-во «Наука». 1978. - 190 с.

11. Глазовский Н.Ф. Избранные труды. Т. 1-2. Российская Академия наук. 2006. – 535 с.

12. Мазиков В.М. Дистанционная диагностика свойств почв и почвенного по-крова// Диссертация на соискание степени доктора географических наук. Москва, 2001. – 222 с.

13. Wu J., Vincent B., Yang J., Bouarfa S., Vidal A. 2008. Remote Sensing Monitoring of Changes in Soil Salinity: A Case Study in Inner Mongolia, China. // Sensors, - P. 7035-7049.

14. Khan N.M., Rastoskuev V.V., Shalina E.V., Sato Y. 2001. Mapping salt-affected soils using remote sensing indicators – a simple approach with use of GIS IDRISI // 22nd Asian Conference on Remote Sensing. 5-9 November 2001, Singapore.

15. Al-Khaier F. 2003. Soil Salinity Detection Using Satellite Remote Sensing// PhD Thesis. International Institute for Geo-information Sceince and Earth observation. Ensche-de, the Netherlands. 61 p.

16. Т. Тазабеков и др. Практикум по почвоведению. В. IV. Алма-ата 1970. -117 с.

17. Chavez, P. S. Jr, 1988. An Improved Dark-Object Subtraction Technique for Atmos-pheric Scattering Correction of Multispectral Data. Remote Sensing of the Environment, №24. – Р. 459-479.

18. Chavez, P. S. Jr, 1989. Radiometric Calibration of Landsat Thematic Mapper Multi-spectral Images. Photogrammetric Engineering and Remote Sensing 55(9). – Р.1285-1294.

19. Классификация и диагностика почв СССР.Колос.1977. - 175 с.

20. Основные диагностические показатели почв равнинных, горных и пред-горных территорий. Алма-Ата. 1989-1995. - Том I и II.