Солтүстік Қазақстандағы майлы зығырдың өнімділігі мен сапасына органикалық-минералды тыңайтқыштардың әсері

Мақалада Солтүстік Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенінде топырақтың құнарлылығын, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін үдемелі арттыру, ғылыми негізделген егіншілік жүйесі негізінде астық, мал азықтық жем-шөп және басқа да дақылдар өндірісін ұлғайту мәселелеріне көп көңіл бөлінетіні көрсетілген. Қазіргі уақытта астық егілетін егістік аймақтың ауыспалы егіс жүйесінде жүзеге асырылуы тиіс және халықты жоғары ақуызды майлы азық-түлікпен қамтамасыз ету проблемасы ерекше орын алуда. Майлы зығыр дақылын далалық ауыспалы егістің әртарапты түрлеріне енгізу халық шаруашылығын май өнімдерімен қамтамасыз етіп қоймай, сонымен қатар кәдімгі қара топырақтың агрофизикалық, биологиялық және агрохимиялық қасиеттерін жақсартуға да ықпал етеді. Сонымен қатар, зығыр дәнінде теңдестірілген және оңай қорытылатын ақуыздың, өсімдік майының, әртүрлі қант пен көміртегі суларының, сондай - ақ диетаға қажетті негізгі дәрумендер мен микроэлементтердің көп мөлшері шоғырланған. Далалық тәжірибе зерттеулері майлы зығыр дақылдарында минералды және органикалық тыңайтқыштарды қолданудың тиімділігін топырақ құнарлылығының жақсаруына, зығыр дақылының мөлшері мен сапасын қалыптастыруға әсерін анықтау, Қазақстанның Солтүстік өңірінде олардың ең тиімді нұсқасын анықтау бойынша жүргізілді. Минералды және органикалық тыңайтқыштарды оңтайлы түрде қолдану зығыр өсімдіктерінің ценозының тығыздығына, атап айтқанда өсімдіктің далалық өнгіштігіне, өсімдіктердің өсу динамикасына, зығыр өсімдіктерінің шикі және құрғақ массасының жиналуына оң әсерін туғызды. Минералды және органикалық тыңайтқыштарды оңтайлы қолдану топырақ құнарлылығын арттырып қана қоймай, зығыр өсімдіктерін өсірудің өнімділігі мен рентабельділік деңгейін арттыруға ықпалын тигізді.

1. Артемов И.В., Болотова Н.С. Интенсификация производства энергетических кормов на основе использования льна // Кормопроизводство. – Москва. – 2007. – № 12. – С. 22-25.

2. Государственная программа развития АПК Республики Казахстан на 2017-2021 годы [Электронный ресурс]: – Астана. – 2017. Режим доступа: – URL: http://www.eurasiancommission.org 2017, свободный.

3. Долгополова Н.В., Малышева Е.В., Нагорных А.В., Воронина А.А., Ковынев Б.М. Основа биологизации земледелия сельскохозяйственных агроландшафтов // Вестник Курской государственной сельскохозяйственной академии. – 2021. – №7. – С. 6-11.

4. Башкин В.Н. Современные проблемы биологизации земледелия// Жизнь Земли. – 2022. – №2. – С. 180-191.

5. Коинова А.Н. Биологизация земледелия: реалии и перспективы// АгроФорум. – 2019. – №7. – С. 41-47.

6. Кузнецова Р.Я. Масличные культуры на корм. – Л.: Колос, - 1997. – 152 с.

7. Лукин С.В. Влияние биологизации земледелия на плодородие почвы и продуктивность агропромышленности // Земледелие. – 2021. – №1. – С. 11-15.

8. Масалов В.Н., Березина Н.А., Лобков В.Т., Бобкова Ю.А. Управление плодородием почв на основе интенсификации биологических факторов в почвах земледелия // Вестник ОрелГАУ. – 2021. – №3 (90). – С. 10-17.

9. Дудкин И.В., Дудкина Т.А. Биоэнергетическая оценка биологизации земледелия // Вестник Курской государственной сельскохозяйственной академии. – 2017. – №2. – С. 6-10.

10. Kiryushin, V.I. The Management of Soil Fertility and Productivity of Agrocenoses in Adaptive-Landscape Farming Systems / V.I. Kiryushin// Eurasian Soil Science. -2019. - Vol. 52. – № 9. – P. 1137–1145.

11. Sainju, U.M., Lenssen, A.W., Allen, B.L., Jabro, J.D., Stevens, W.B. Stacked crop rotations and cultural practices for canola and flax yield and quality// Agronomy Journal. – 2020. – №112 (3). – P. 2020-2032.

12. Piggin, Colin, Atef Haddad, Yaseen Khalil, Stephen Loss, Mustafa Pala. Piggin Effects of tillage and time of sowing on bread wheat, chickpea, barley and lentil grown in rotation in rainfed systems in Syria// Field Crops Research. – 2014. – №173. – 57-67 р.

13. Xie, Y., Li, Y., Qi, Y., Wang, L., Zhao, W., Li, W., Lv, Z. Effects of Phosphorus Supply on Seed Yield and Quality in Flax// Agronomy. – 2022. – №12. – P. 3225.

14. Klein, J., Zikeli, S., Claupein, W., & Gruber, S. Linseed (Linum usitatissimum) as an oil crop in organic farming: Abiotic impacts on seed ingredients and yield. // Organic agriculture. – 2017. - №7. – P.1-19.

15. Vozhehova, R., Borovyk, V., Konovalova, V., Kokovikhin, S., Biliaieva, I., Lykhovyd, P., Bidnyna, I. Еvaluation of productivity and drought tolerance of oil-seed flax (linum usitatissimum l.) varieties depending on the conditions of humidification and mineral nutrition in the south of Ukraine// AgroLife Scientific Journal. – 2020. – №9. – P. 362-373.

16. Сорокина О.Ю. Минеральное питание льна масличного при использовании традиционных и новых органоминеральных удобрений // Масличные культуры. – 2018. – №3 (175). – С. 46-51.

17. Белопухов, С. Л., Сюняев, Н. К., Сюняева, О. И., Дмитревская, И. И. Агроэкологическая оценка последействия органоминеральных удобрений при выращивании масличного льна на легких дерново-подзолистых почвах// Агрохимия. – 2015. – №6. – С. 37-43.

18. Першаков А. Ю., Белкина Р. И., Сулейменова А. К. Отзывчивость сортов льна масличного на возрастающие нормы минеральных удобрений // Вестник Красноярского ГАУ. – 2021. - №. 6 (171). – С. 11-17.

19. Колотов, А. П., Бородулина, Ф. А. Реакция льна масличного на минеральные удобрения при бессменном посеве// Вестник Красноярского государственного аграрного университета. – 2022. – № 5 (182). – С. 35-42.

20. Abd Eldaiem, M. A. M., & El-Borhamy, A. Еffect of nitrogen, phosphor and potassium fertilization on yield of flax and quality under sandy soils// Journal of Plant Production. – 2015. – №6 (6). – P. 1063-1075.

21. Dilenssie, A. , Desalegn, T., & Ashagre, H. Effect of nitrogen fertilizer rates on seed yield and oil quality of linseed (Linum usitatissimum L.) varieties in Welmera District, Central Highland of Ethiopia// Journal of Science and Sustainable Development. – 2020. - №8. – P. 62-73.

22. Mohammed, A. A., Abbas, J. M., & Al-Baldawi, M. H. K. Еffect of plant source organic fertilizers on yield and it's components of linseed cultivars// The Iraqi Journal of Agricultural Science. – 2020 – № 51. – P. 86-95.

23. Соколов Н. А., Дьяченко О. В., Бабьяк М. А. Тенденции биологизации земледелия Брянской области// Вестник Курской государственной сельскохозяйственной академии. – 2021. – №2. – С. 65-73.

24. Лобков В.Т., Абакумов Н.И. , Бобкова Ю.А. , Наполов В.В. Интенсификация биологических факторов воспроизводства плодородия почвы в земледелии: монография – Орел: Изд-во ФГБОУ ВО Орловский ГАУ, 2016. – 160 с.

25. Методические указания по проведению полевых опытов с кормовыми культурами// ВНИИ кормов им. В.Р. Вильямса. – М., - 1983. – 197 с.

26. Аринушкина Е.В. Руководство по химическому анализу почв. Москва: МГУ, 1970. – 489 с.

27. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. – М., 1985. Агропромиздат – 351 с.

28. Майсурян Н.А., Степанов В.Н. и др. Лен// Растениеводство. - Москва: Колос, - 1981.- С. 371-372.