Өзбекстан тау жайылымдарының қоңыр топырақтарындағы калий

Зерттелетін тау қоңыр топырақтары сазды гранулометриялық құрамымен, жаңғақтұзды құрылымымен, аздап қышқылды немесе аздап сілтілі реакциясымен сипатталады. Жоғарғы горизонттағы калийдің жалпы мөлшері 1,240-тан 1,685 %-ға дейін ауытқиды. Ауыспалы калий 265-тен 1028 мг/кг топыраққа дейін жетеді. Сазды фракцияның үлесі 2,9-18,3 % аралығында ауытқиды. Тұнбалы фракцияларда калийдің мөлшері  жалпы  топыраққа қарағанда 2-3 есе жоғары және 1,26-дан 3,0 %-ға дейін болады. Калий қоры анықталды – жақын, жақын және потенциалды. Жалпы құрамның қарашірік горизонтындағы калий қоры мөлшерінің ауытқуы: бірден 1,5-тен 8,31 %-ға дейін, жанында 5,40-тан 32,85 %-ға дейін, әлеуетті, жалпы мазмұндағы басым 65,12-ден 93,0 %-ға дейін таралуы анықталды. Өзбекстанның жайылымдық таулы қоңыр топырақтарындағы калий мен оның қоры біркелкі емес және көптеген табиғи факторларға байланысты. Потенциалды қордағы калий жеткілікті көп мөлшерде, ал аздаған мөлшерде – жақын және бірден болатыны анықталды. Калийдің жақын және жақын қорларының жоғалуы жалпы калий мазмұнының төмендеуіне әкеледі.

1. Schroeder D. Structure and weathering of potassium containing minerals// Proc. 11th Congr. Int. PotashInstitute. Berne. –1978.- С.43-63.

2. Kassa M., Kebede F., Haile W. Forms and dynamics of soil potassium in acid soil in the wolaita zone of southern Ethiopia// Applied and Environmental Soil Science. – 2021. – Т. 2021. – С. 1-10.

3. Saini J., Grewal K.S. Vertical distribution of different forms of potassium and their relationship with different soil properties in some Haryana soil under different crop rotation// Adv Plants Agric Res. -2014.- № 2. – P. 48-52.

4. Marcelo Raphael Volf, Willian Batista-Silva, Ailton Donizete Silvério. Lucas Grizzo dos Santos, Carlos SérgioTiritana. Effect of potassium fertilization in sandy soil on the content of essential nutrients in soybean leaves// Annals of Agricultural Sciences. – 2022. - Vol. 67. - Iss. 1.- P.99-106.

5. Jalali M. Kinetics of non-exchangeable potassium release and availability in some calcareous soils of western Iran// Geoderma. – 2006. – Т. 135. – С. 63-71.

6. Pavlov K. V. The assessment of the potassium status of soil by the proportion between different forms of potassium// Eurasian Soil Science. – 2007. – Т. 40. – №. 7. – С. 792.

7. Bhat M. A. et al. Distribution of Various Geochemical Forms of Potassium under Horticulture Land Use System of District Ganderbal //Current Journal of Applied Science and Technology. – 2020. – Т. 39. – №. 43. – С. 1-10.

8. Республика Узбекистан. Закон РУз. О пастбищах. принят 20 мая 2019 года, № ЗРУ–538.

9. Указ Президента Республики Узбекистан. Стратегия развития сельского хозяйства Республики Узбекистан на 2020-2030 годы: принят 23 октября 2019 года, № УП-5853.

10. Dou X. et al. Risk assessment of soil erosion in Central Asia under global warming// Catena. – 2022. – Т. 212. – С. 106-116.

11. Chen T. et al. Disentangling the relative impacts of climate change and human activities on arid and semiarid grasslands in Central Asia during 1982–2015//Science of the Total Environment. – 2019. – Т. 653. – С. 1311-1325.

12. Азимова М.К., Исматов Д.Р. Минералогическии состав, формы и резервы калия в почвах Каршинской степи в зависимости от характера почвообразующих пород // Тр. ИПА. -1978. - Вып. 16. - Ташкент, 1978. С. 3-20.

13. Толстова Л.Е. Формы, резервы и прочность связи калия в аллювиальных гидроморфных почвах пояса типичных сероземов// Агрохимия.-1980. - №3. - С. 44-50.

14. Исматов Д.Р. Минералогический состав и физико-химические свойства почв южного Узбекистана. - Ташкент: Фан, 1989. - 185 с.

15. Исматов Д.Р., Ахатов А., Рысбаев С.Б. Калийное состояние почв Узбекистана и их фундаментальная характеристика// Илмий – амалий анжуман маърузалар туплами. Ташкент, -2002.- С. 26-30.

16. Кадирова Д.А., Забиров Ф.М., Ананова К.К. Морфогенезис почв среднегорий южных отрогов Гиссарского хребта и влияние на них эрозионных процессов // Science Review. – 2018. - Vol. 3 (10). С. 17–20.

17. Нормуратов О.У., Закиров Х.Х., Чориева Ш.К., Нуруллаев А.К., Абдурахмонова Ю.М., Боллиев А.Т. Почвенно-климатические условия Сурхандарии// Universum: Химия и биология. -2018. - № 6 (48).

18. Раупова Н.Б., Абдуллаев С.А. Горно-коричневые карбонатные почвы Западного Тянь-Шаня, их агрохимические свойства и гумусное состояние// Бюллетень науки и практики. – 2018.- Т. 4, № 2. – С. 153–161.

19. Akhatov A. Мethod for determining clay minerals content in soil// Irrigation and Melioration. - 2018. - Vol.4. - Р. 3-11.

20. Ахатов А., Буриев С.С., Нурматова В.Б., Жураев Г.А. Гумус коричневых почв горных пастбищ Узбекистана// Почвы и окружающая среда. – 2022. – Т. 5. – №. 3. – С. 15-29.

21. Ахатов А., Буриев С.С., Нурматова В.Б. Фосфор коричневых почв горных пастбищ Узбекистана // Агрохимия и почвоведение. Межведомств. тем. научн. сборник. Харьков: ННЦ “ИПА им. А.Н. Соколовского”. - 2022. - Вып. 93. - С. 24-32.

22. Li J., Chen H., Zhang C. Impacts of climate change on key soil ecosystem services and interactions in Central Asia// Ecological Indicators. – 2020. – Т. 116. – С. 106490.

23. Генусов А.З., Горбунов Б.В., Кимберг Н.В. Классификация и диагностика почв Узбекистана // В кн.: Генезис, география и мелиорация почв Узбекистана. - Ташкент. - 1972. - С. 3-49.

24. IUSS Working Group et al. World reference base for soil resources 2014. International soil classification system for naming soils and creating legends for soil maps// (No Title). – 2014.

25. Горбунов Б.В. и др. Почвы Узбекистана. - Ташкент: ФАН, 1975. - 222 с.

26. Чуб В.Е. Изменение климата и его влияние на гидрометеорологические процессы, агроклиматические и водные ресурсы Республики Узбекистан// Ташкент: НИГМИ, - 2007. – 132 с.

27. Юсупов С., Мукимов Т., Хамраев А. Стратегия управления пастбищным животноводством Узбекистана // Сборник материалов «Проблемы и пути решения устойчивого использования пастбищных ресурсов». Казахстан. - Астана, 2010. - С. 106-113.

28. Аринушкина Е.В. Руководство по химическому анализу почв. - Москва: МГУ, 1970. - 487 с.

29. Розанов Б.Г. Морфология почв. - Москва: МГУ, 1983. – 320 с.

30. Соболев С.С. Защита почв от эрозии и повышение их плодородия. - Москва: Сельхозиздат, 1961. - 231 с.

31. Шаймухамедов М.Ш., Воронина К.А. Методика фракционирования органо-глинных комплексов почв с помощью лабораторных центрифуг// Почвоведение. - 1972. - № 8. - С. 134–138.

32. Методы агрохимических, агрофизических и микробиологических исследований в полевых хлопковых районах. Ташкент: СоюзНИХИ, 1963. - 440 с.

33. Горбунов Н.И. Минералогия и физическая химия почв. Москва: Наука, 1978. – 292 с.