Топырақтың агрофизикалық қасиетіне агромелиорациялық шаралардың әсері

Қазақстанның оңтүстігіндегі Түркістан облысының суармалы егіншілігінде, агромелиоративтік шаралардың дұрыс жүргізілмеуі, тік кәрізді ұңғымалардың тозуы салдарынан, минералданған жер асты суларының деңгеи і көтеріліп, топырақтың екінші тұздануына соқтырып отыр, бұл келеңсіз жағдаи лар, топырақ құнарлығы мен мақта өнімділігіне кері әсерін тигізіп отыр. Суармалы жерлерді ұтымды паи далану негізінде, топырақтың агромелиоративтік жағдаи ларын жақсарту бои ынша, заманауи кешенді агромелиорациялық технологияларды өндіріске ендіру, қазіргі таңда өзекті мәселе болып отыр. Жүргізілген зерттеулердің ғылыми-практикалық маңыздылығы - Түркістан облысындағы топырақтың сортаңдану үдерістерінің алдын-алу бои ынша, топырақтың агрофизикалық қасиеттерін оңтаи ландыру мақсатында, қарқынды агромелиорациялық кешенді шараларды тиімді қолдану болып табылады. Жұмыстың зерттеу әдістері мен әдістемесі – «Мақта және бақша ауыл шаруашылығы тәжiрибе станция-сының» (МБАШТС) эксперименталдық алқабында «Мақтаға жүргізілетін далалық-вегетациялық тәжiрибелер әдiстемесі» бои ынша, барлық талаптарға сүи ене жүргiзiлдi. Ғылыми жұмыста, Мақтаарал- 4017 отандық аудандастырылған мақта сортының сорттық технологиясын әзірлеу бои ынша ғылыми жұмыстары жүргізілді. Зерттеу жұмысының негізгі нәтижелері мен қорытындылары бои ынша, атқарылған жұмыстың 4-ші нұсқасында, топырақты 55 см тереңдікке терең қопсытуды қолдану мен үи лесімді топырақты лазерлік тегістеу шараларын қолданғанда, топырақтың көлемдік салмағына (тығыздығы) оңтаи лы әсері анықталды, яғни, көктемде, топырақтың көлем салмағы, орташа 0-30 см қабатта 1,30 г/см³ құрады, бұл бақылаулы нұсқамен салыстырғанда 0,008 г/см³ дәрежеге жақсарғаны баяндалған. Түркістан облысының топырақ жағдаи ларында, жылдан жылға сортаңдану үрдістері көбеи іп келеді. Сондықтан да суармалы егіншіліктің тиімділігіне кері әсер ететін келеңсіз факторлардың алдын-алуын, сортаңданған жерлердің тұз құрамын төмендету және сұр топырақтың жағдаи ларын жақсарту, сондаи -ақ мақта дақылының өнімділігін арттыруда, бұл қарқынды агромелиорациялық тиімді әдіс - зерттеудің құндылығы мен жұмыс нәтижелерінің практикалық маңыздылығы болып саналады.

1. Үмбетаев. И. Технология возделывания новых отечественных сортов хлопчатника на юге Казахстана // Умбетаев Ибайдулла. – Алматы. - 2005. - 103 с.

2. Конструктивный общественный диалог – основа стабильности и процветания Казахстана // Послание Главы государства Касым-Жомарта Токаева народу Казахстана. Нур-Султан, - 2019.

3. Казахстан в новой реальности: время действий // Послание Главы государства Касым-Жомарта Токаева народу Казахстана. Нур-Султан, - 2020.

4. Единство народа и системные реформы – прочная основа процветания страны / Послание Главы государства Касым-Жомарта Токаева народу Казахстана. Астана, - 2021.

5. Справедливое государство. Единая нация. Благополучное общество / Послание Главы государства Касым-Жомарта Токаева народу Казахстана. Астана, - 2022.

6. Сапаров А.С., Тыныбаева К.М., Темерханова А.Н. Экологическая эффективность ресурсосберегающей технологии обработки почв. "Материалы международной научно-практической конференции «Инновации в науке, образовании и производстве Казахстана». - 2015. -Т. 1. - С. 221 - 224.

7. T. Kautz, W. Amelung, F. Ewert, T. Gaiser, R. Horn, R. Jahn, M. Javaux, A. Kemna, Y. Kuzyakov/ Munch Nutrient acquisition from arable subsoils in temperate climates: a review Soil Biol. Biochem., - № 57 (2013), - P. 1003-1022.

8. P. Rengasamy, D. Chittleborough, K. Helyar/ Root-zone constraints and plantbased solutions for dryland salinity Plant Soil, - № 257 (2003), - P. 249-260.

9. J.S. Gill, P.W.G. Sale, C. Tang Amelioration of dense sodic subsoil using organic amendments increases wheat yield more than using gypsum in a high rainfall zone of southern Australia / Field Crops Res., - № 107 (2008), - P. 265-275.

10. A. Khalilian, R. Williamson, M. Sullivan, J. Mueller, F. Wolak Injected and broadcast application of composted municipal solid waste in cotton / Appl. Eng. Agric., №18 (2002), - Р. 17-22.

11. L.A. Leskiw, C.M. Welsh, T.B. Zeleke Effect of subsoiling and injection of pelletized organic matter on soil quality and productivity / Can. J. Soil Sci., № 92 (2012), Р. 269-276

12. Тургунов М.М., Курвантаев Р. Влияние лазерной планировки на степень засоления сероземно-луговой почвы Мирзачульского оазиса / Актуальные проблемы современной науки. – Москва, - 2019. - № 2 (105). – С. 146-151.

13. R. Aggarawal, S. Kaur, A. Singh Assessment of saving in water resources through precision land levelling in punjab J./ Soil Water Conserv., № 9 (3) (2010), - Р. 182-185

14. M. Ahmad, I. Masih, M. Giordano Constraints and opportunities for water savings and increasing productivity through resource conservation technologies in Pakistan Agriculture, / Ecosystems and Environment, № 187 (2014), - P. 106-115.

15. A. Ali, I. Hussain, D. Bahadur, O. Erenstein Laser-land leveling adoption and its impact on water use, crop yields and household income: empirical evidence from the rice -wheat system of Pakistan [Text] / Punjab Food Policy, № 77 (2018), - P. 19-32.

16. M. Ashraf, K. Ejaz, M.D. Arshad Water use efficiency and economic feasibility of laser land leveling in the fields in the rrrigated areas of Pakistan/ Sci. Technol. Dev., № 36 (2) (2017), - P. 115-127.

17. Имамалиев А. Методика полевых и вегетационных опытов с хлопчатником в условиях орошения / Ташкент. СоюзНИХИ. - 1981. - С. 18-27.