НАВОИН ОБЛЫСЫНДА КЕҢ ТАРАЛҒАН НҰРАТЫ ТАУЛАРЫНЫҢ ТАУ-ҚОҢЫР ТОПЫРАҚТАРЫНЫҢ МОРФОЛОГИЯЛЫҚ, АГРОХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ АГРОФИЗИКАЛЫҚ СИПАТТАМАЛАРЫ

Бұл мақалада Навоин облысы Нұрата ауданының "Қызылча" массивтерінде таралған тау–қоңыр топырақтарының морфологиялық, агрохимиялық, агрофизикалық қасиеттері жинақталған. Зерттелетін аумақты геоморфологиялық тұрғыдан алты аймаққа бөлуге болады. Зерттелетін негізгі аудандар теңіз деңгейінен 1250-1500 метр биіктіктегі орташа тауларда орналасқан. Бұл геоморфологиялық аймақтың топырақ түзуші пародиялары негізінен гранит, әктас және кварцит болып табылады. Тік беткейлерде кішігірім учаскелер элювиалды, делювиалды және пролювиалды шыққан шеміршек тәрізді ұсақ жер қыртыстарымен жабылған. Қоңыр топырақтар аз қуатты, әлсіз карбонатты, жоғары камедиялы, қатты қаңқалы және осы генетикалық типтің типтік өкілдері емес. Топырақ түзілу процесі қиыршық тасты делювий мен элювийдің, тығыз байырғы жыныстардың бұзылу өнімдерінде жүреді. Тау-қоңыр топырақтардың шымтезек горизонтындағы қарашірік мөлшері 2,6 % құрайды, профильден төмен қарайоның мөлшері біртіндеп азаяды. Шым қабатындағы жалпы фосфор мөлшері 0,120–0,135 %, калий-2,017 %. Топырақ алмасу калийінің мөлшері бойынша аз қамтамасыз етілген (212,1 мг/кг). Натрий мен төменгі горизонттағы фосфордың жылжымалы формаларының мөлшері шамалы – 4,5-10,0 мг/кг. Жоғарғы горизонттағы карбонаттардың мөлшері 3 %-дан аспайды. Карбонаттардың максималды жинақталуы 30–45 см және 100–120 см қабатта байқалады, мұнда олардың мөлшері 9 % құрайды. Сіңіру қабілеті 100 г топыраққа 16-19 мг/экв құрайды, бұл минералды және органикалық коллоидтардың көп болуына байланысты. Топырақтың гранулометриялық құрамында ірі шаң (0,05-0,01 мм) және ұсақ құм (0,1-0,05 мм) - (43,36–19,48 %), жібек фракциясы - 8,16–12,80 %, физикалық саз фракциялары басым - 26,26–37,30 %.

1. Указ Президента Республики Узбекистана от 7 февраля 2017 года № ПФ 4947 «О Стратегии действий по дальнейшему развитию Республики Узбекистана».

2. Методы агрохимических, агрофизических и микробиологических исследований в поливных хлопковых районах. - Ташкент, 1963. - С. 70.

3. Почвы. Определение подвижных соединений фосфора и калия по методу Мачигина в модификации ЦИНАО. ГОСТ. 26205-912. - С. 1-8.

4. Инструкция к методу «Почвы. Определение органического вещества.» «Определение органического вещества по методу Тюрина» ГОСТ. 26213-91. - С. 1.

5. Почвы. Определение нитратов ионометрическим методом. ГОСТ. 26951-86. - С. 1-7.

6. Методы лабораторного определение гранулометрического микроагрегатного состава OzDSt 817-97. - С. 1-23.

7. Горбунов Б.В. Почвы Бухарской и Навоийской области. – Ташкент, 1982. - 89 с.

8. Коровин Е.П., Розанов А.А. Почвы и растительность средней Азии как естественная производительная сила, предпосылки и естественно-историческому раёнировнию точек энерговложения. Труды Ср.Аз.Гос Университет. Серия-XII «География». - Вып. 17. - Ташкент, 1938. - 125 с.