СОЯ ЖӘНЕ МАҚСАРЫ ӨСІРУДЕ АШЫҚ ҚАРА-ҚОҢЫР ТОПЫРАҚТЫҢ МИКРОФЛОРАСЫНА «БИОЭКОГУМ» ЖӘНЕ «ТУМАН» ТЫҢАЙТҚЫШТАРЫНЫҢ ӘСЕРІ

Соңғы жылдары Қазақстанда топыраққа антропогендік әсер күшейіп, топырақ құнарлылығының жоғалуына және оның деградациясына әкелді: топырақта қарашірік мөлшері азайды, эрозияға ұшыраған және ластанған жерлердің ауданы ұлғайды, суфизикалық, химиялық және биологиялық қасиеттері нашарлады, деградациялық құбылыстар пайда болды. Сондай-ақ, химияландыру құралдарын кеңінен қолдану топырақтың жоғарыда аталған қасиеттеріне теріс әсер етіп қана қоймай, қоршаған ортаның ластануына ықпал етті. Топырақ құнарлылығын қалпына келтіру және арттыру бойынша мәселелерді шешу, әсер етуші заттары натрий гуматы, аммоний және калий болып табылатын, гуминді тыңайтқыштарды қолдану мүмкін бола алады. Зерттеудің жаңалығы сұйық гуминді тыңайтқыштардың топырақ құнарлылығын, дақылдардың өнімділігін арттыруға, сондай-ақ экологиялық таза өнім алуға әсерін зерттеуде кешенді тәсілді қолдану болып табылады. Зерттеу мақсаты-гуминді тыңайтқыштарды қолдану арқылы ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігін арттыру технологиясын енгізу. Бұл зерттеудің міндеттерінің бірі "БиоЭкоГум" және "Тумат" сұйық гуминді тыңайтқыштардың әсерінен ашық – қоңыр топырағындағы микроорганизмдер санының өзгеруін зерттеу болды. Алынған нәтижелер бақылаудың көктемгі мерзімінде зерттелетін тыңайтқыштарды қолданумен соя және мақсары нұсқаларындағы жалпы микробтық Сан КАА-ға арналған бақылау нұсқаларына қарағанда 1,5-3,68±0,2*10-6 КОЕ/мл және ЕПА-ға 0,2-1,38±0,3*10-6 КОЕ/мл жоғары екенін көрсетті. Зерттеудің жазғы кезеңінде тыңайтқыштардың ең жоғары тиімділігі соя өсіру кезінде байқалды, мұнда микрофлораның (ЕПА) мөлшері бақылаудан 1,23-1,32±0,1*10-6 КОЕ/мл-ге жоғары. ЕПАдағы ең төменгі ЖМС "Тумат" пайдалану кезінде мақсары нұсқасында анықталды және 1,08±0,1*10-6 КОЕ/мл құрады, бұл 2,11±0,1*10-6 КОЕ/мл. КАА мен Чапек ортасында сұйық тыңайтқыштарды қолдану топырақ микрофлорасының белсенділігін төмендетеді. Соя ЖМС нұсқаларында 0,13-0,17±0,17*10-3 КОЕ/мл бақылаудан төмен, мақсары нұсқаларында – 0,53-1,12±0,17*10-3 КОЕ/мл. Бұл факт дақылдардың жақсы фитосанитарлық жағдайын көрсетуі мүмкін, өйткені саңырауқұлақтар әртүрлі өсімдік ауруларының қоздырғышы болып табылады. "БиоЭкоГум" және "Тумат" сұйық тыңайтқыштарының топырақ процестерін белсендіруші болып табылатын аммонификаторлар мен актиномицеттердің құрамына оң әсері анықталды. Тәжірибелердегі микроскопиялық саңырауқұлақтардың саны төмен болды, бұл органикалық заттардың ыдырау процестерінің басым болуымен сипатталады, тыңайтқыштарды қолдану нәтижесінде бұл топтың саны одан да азайды. Сондай-ақ, Streptomyces (20-дан 30 % - ға дейін) тұқымының актиномицеттерінің басым болуы анықталды, олардың болуы топыраққа ыдырайтын органикалық заттардың енуінің көрсеткіші бола алады.

1. Хохлова О.Б. Повышение плодородия малопродуктивных и деградированных почв удобрительно-мелиорирующими смесями на основе сапропелей : автореф. дис. докт. с.-х. наук. - М., 2007. - 48 с.

2. Емцев В.Т., Мишустин Е.Н. Микробиология: учебник для вузов. 5-е изд., перераб. и доп. — М.: Дрофа, 2005. - 445 с.

3. Мосина Л.В., Мерзлая Г.Е. Экологическая оценка влияния органических и минеральных удобрений на микрофлору дерново-подзолистой почвы и продуктивность агроценозов в экстремальных погодных условиях// Известия ТСХА, в. 5. 2013. – С. 5-18.

4. Методы почвенной микробиологии и биохимии/ под ред. Д.Г. Звягинцева. Изд. 2-е, пер. и доп. - М.: МГУ, 1991. - 304 с.

5. Мишустин Е.Н., Тетер Е.З. Влияние длительного севооборота, монокультур и удобрений на состав почвенной микрофлоры// Известия ТСХА, 1963. № 6. - С. 85-95.

6. Дахмуш А.С., Кожемяков А.П. Использование ассоциативных ризобактерий в улучшении плодородия почв и питания растении // Агрохимия. 2007. № 1. - С. 57-61.

7. Шабаев В.П. Влияние инокуляции сахарной свеклы ростстимулирующими ризосферными бактериями рода Pseudomonas на урожай и качество растений // Агрохимия. 2008. № 4. - С. 35-42.

8. Чухлебова Л.М. Микробные комплексы агробиоценозов лугово-бурых почв Приамурья// Микроорганизмы в экосистемах Приамурья. - Владивосток: Дальнаука, 2000. - С. 146-182.

9. Турбас Э., Дийс В. Влияние удобрений на численность микроорганизмов в дерновоподзолистой почве: сб. тр. Эстонской с.-х. академии. - 1973. - 143 с.

10. Ширская Г.М., Пивоваров Г.Е., Гомонова Н.Ф. Применение минеральных удобрений как один из факторов токсикоза почв в агробиоценозах // Микроорганизм как компонент биогеоценоза: тр. Вс. симпозиума Алма-Ата, 1982. - С. 135-136.

11. Абрамец A.M., Марцуль В.Н., Ярута Ю.Г. Гуминовые препараты для охраны окружающей среды и восстановления территорий, нарушенных хозяйственной деятельностью человека// Гуминовые вещества в Биосфере. - М.: Наука, 1993. - С. 95-96.

12. Вакуленко В.В., Шаповал А.О., Кандыба Е.В. Биологические стимуляторы роста и урожайность сельскохозяйственных культур// Агрохимический вестник. - 1997. №5. - С. 54-56.

13. Ермаков Е.И. Гуминовые вещества в регулируемой агроэкосистеме// Гуминовые вещества в Биосфере. - М.: Наука, 1993. - С. 14-15.

14. Кандыба Е.В., Никитина М.Б., Фатеев A.M. Использование биопрепаратов в сельском хозяйстве// Химия в сельском хозяйстве. - 1996. №6. - С. 6-8.

15. Юдин Ф.А. Методика агрохимических исследований. - М., 1980. - 251 с.

16. Методы почвенной микробиологии и биохимии/ под ред. Д.Г. Звягинцева. изд. 2-е, перераб. и доп. - М.: МГУ, 1991. - 304 с.

17. Определитель бактерий Берджи/ под ред. Дж. Хоулта и др. - М.: Мир, 1997. - Т. 2. - 368 с.

18. Гаузе Г.Ф., Преображенская Т.П., Свешникова М.А., Терехова А.П., Максимова Т.С. Определитель актиномицетов. - М.: Наука, 1983. - 248 с.

19. Теркина И.А. Актиномицеты рода Streptomyces и рода Micromonospora в микробном сообществе озера Байкал: автореф. дис. канд. биол. наук. – Иркутск, 2004. - 19 с.