ТАМШЫЛАТЫП СУАРУДЫҢ ЖӘНЕ ҮНЕМІ СУҒА БАСТЫРУ ТӘСІЛІНІҢ КҮРІШБАТПАҚТЫ ТОПЫРАҚТАРДАҒЫ АЗОТТЫҢ ТҮРЛІ ФОРМАЛАРЫНА ӘСЕРІН САЛЫСТЫРЫП ЗЕРТТЕУ

Мақалада күрішті-батпақты топырақтардағы азоттың әртүрлі формаларына күрішті тамшылатып суару және тұрақты суға бастыру дәстүрлі әдістері әсерінің салыстырмалы зерттеу нәтижелері берілген. Тамшылатып суару кезінде жалпы азоттың мөлшері түптену фазасында аздаған мөлшерде өзгеретіні, содан кейін вегетациялық кезеңнің соңына қарай бірте-бірте төмендеуі байқалатыны, ал тұрақты суға бастыру кезінде вегетациялық кезеңнің соңына дейін тұрақты төменгі шекте болатыны анықталды. Тамшылатып суару кезінде нитрат азотының мөлшері, оның тұрақты суға бастыру кезіндегі мөлшерінен асып түседі. Бұл ең алдымен, бақылау нұсқасындағы тұрақты суға бастырудағы су қабатымен, вегетациялық кезеңде жыртылу қабатындағы нитратты азотты төменгі қабаттарға шаюмен байланысты. Аммиакты азотының мөлшері күрішті суару әдісіне қарамастан, күріштің өсу фазаларында азотты тұтыну заңдылықтарына сәйкес синхронды түрде өзгереді. Тамшылатып суару кезінде сілтілі ыдырайтын азот мөлшері тұрақты суға бастыруға қарағанда екі есе жоғары екені анықталды. Мұның бәрі бұрын жасалған тұжырымдармен түсіндіріледі, мұнда азот құрамына әсер ететін негізгі фактор-тамшылатып суару кезінде анаэробты тірі организмдердің қызметін арттыратын су, бұл өз кезегінде сілтілік гидролизденетін азоттың негізі болып табылады. Жеңіл ыдырайтын азоттың мөлшері тұрақты суға бастыру мен тамшылатып суғарудың нұсқаларының арасындағы айырмашылық көп байқалмайды.

1. Ибраева М.А. Ақпарат. Күрішті Ақдала суармалы алқабының тұзданған топырақтары жағдайында тамшылатып суаруды өндірістік сынақтан өткізу жұмыстары туралы мәлімет// Почвоведение и агрохимия. - 2018. - №3. - С. 87-89.

2. Ибраева М.А., Сапаров А.С., Отаров А., Бейсенова Г.О., Сулейменова А.И. Сравнительное изучение влияние капельного орошения и орошения постоянным затоплением на содержание основных элементов питания в рисово-болотных почв// Почвоведение и агрохимия. - 2018. - №2. - С. 47-58.

3. Смирнова Н.Н. Удобрение риса. - М.: Россельхозидат, 1978. – 64 с.

4. Николаева С.А., Майнашева Г.М. Динамика питательных элементов в черноземных почвах, используемых под культуру рис//Химия почв рисовых полей. - М.: Наука, 1976. - С. 75-89.

5. Неунылов Б.А. Повышение плодородия почв рисовых полей Дальнего Востока. - Владивосток: Приморское кн., 1961. – 239 с.

6. Шарапов И.Д. Окислительно-восстановительный потенциал в почвах рисового севооборота// Известия АН Каз ССР, Сер. ботаники и почвоведения. - 1960. - Вып.3. - С. 19-28.

7. Болдырев А.И. Рисовым полям-высокое плодородие. Симферополь: Крым, 1969. – 208 с.

8. Пивоваров Л.П. Редокс-процессы в почвах рисовых полей. - Алма-Ата: Наука КазССР, 1984. – 166 с.

9. Шеуджен А.Х., Кизинек С.В. Удобрение риса. - Маи коп: ГУРИПП "Адыгея", 2004. – 148 с.

10. Сулейменова А.И., Отаров А., Ибраева М.А., Вырахманова А.С., Пошанов М.Н. Влияние капельного способа орошения риса на величину окислительно-восстановительного потенциала почв// Почвоведение и агрохимия. - 2020. - №1. - С. 5-15.

11. Барбер С.А. Биологическая доступность питательных веществ в почве. - М.: Агропромиздат, 1988. – 376 с.

12. Измайлов С.В. Азотный обмен в растениях. - М.: Наука, 1986. – 320 с.

13. Осмоловская Н.Г. Особенности поглотительной деятельности и ионный состав растений при использовании аммонийной и нитратнои форм азота// Азотное питание и продуктивность растений Тр. Биол. НИИ. – Л.: Изд-во Ленингр. Ун-та, 1988. – № 39. – С. 66–95.

14. Айтбаев М. Влияние азотных удобрений на урожай риса в условиях Кзыл-Ординской области Труды Института почвоведения Том 17. «Проблемы освоения низовьев Сыр-Дарьи под рисовое хозяйство». - Алма-Ата, 1969. - С. 141-143.

15. Некрасова Т.Ф. Запасы питательных веществ в почвах Кзыл-Ординской области используемых под рис. Труды Института почвоведения Том 17. «Проблемы освоения низовьев Сыр-Дарьи под рисовое хозяйство». - Алма-Ата, 1969. - С. 125-133.