АҚПАРАТТЫҚ КЕҢІСТІК ЖӘНЕ МҰРАЖАЙ ІСІ МӘНМӘТІНІНДЕГІ ҚАРАБАҚ ТОПЫРАҒЫ

Мақалада Қарабақ даласы топырағының таралуының этногеографиялық ерекшеліктері қарастырылады. Аймақтық топырақтардың морфогенетикалық көрсеткіштері мен климаттық және абиотикалық факторлармен байланысы туралы кейбір сипаттамалық мәліметтер келтірілген. Әзірбайжанда 11 әлемдік климаттық зонаның 9-ы бар, олар республиканың материалдық құндылығы (генофонд) болып табылатын, бірегей және эндемикалық топырақ түрлерінің дамуымен сипатталады. Топырақтанушылардың, археологтардың, этнографтардың зерттеулері Әзірбайжанның адамзат өркениетінің орталықтарының бірі екенін дәлелдейді. Қарабақ даласының топырақтары аридті субтропикалық жағдайда дамиды, сондықтан өзіне тән өсімдік формациялары астында сұр-қошқыл, сұр-құба, шалғынды-сұр және сұр топырақтарының пайда болуына салыстырмалы талдау жасалады. Қарабақ даласы топырағының даму тарихы Кура-Аракс ойпатының даму тарихымен тығыз байланыста сипатталады. Кура-Аракс ойпатының тарихи жылнамасының кезеңдері жоғарғы сарматтың кезеңдерін, антропогеннің басы мен ортасын, хвалынге дейінгі уақытты және төрттік кезеңнің басталуын дәйекті түрде қамтиды. Дәл осы уақытта Кура-Аракс ойпаты мен Қарабақ даласы рельефтік тұрғыда, топырақтың жоғарғы қабаты және топырақ белсенді түрде қалыптасты. Осы уақытта Әзірбайжан этносының өзіндік этномәдениеті жан-жақты дамыйды.

1. Волобуев В.Р. Опыт сравнительного рассмотрения классификации почв // Почвоведение. – 1980. - №4. - С. 27-36.

2. Салаев М.Э. Диагностика и классификация почв Азербайджана // Елм. – 1991. - 240 с.

3. Мамедов Р.Г. Агрофизические свойства почв Азербайджанской ССР // Элм. – 1989. - 244 с.

4. Бабаев М.П., Гасанов Г.В., Джафарова Ч.М. Морфологические профили почв Азербайджана // Элм. – 2004.- 201 с.

5. Бабаев М.П., Исмайлов А.Н. Корреляция классификаций почв Азербайджана в системе WRB // Элм. – 2002. - 252 с.

6. Бабаев М.П., Гасанов В.Г., Джафарова Ч.М. Теоретические основы современной классификации Азербайджана // Элм. – 2001. – 37 с.

7. Babayev M., Ismayílov A., Huseynova S. Azərbaycan milli torpaq təsnifatínín Beynəlxalq Sistemə inteqrasiyasí // Elm. – 2017. - 272 s.

8. Babayev M.P., Mirzazadə R.I .,Orucova N.H.,Bayramov E.Ş., Ramazanova F.M. Azərbaycanín təməl torpaq təsnifatínín nu munəvi biomor-fogenetik diaqnostikasí // To vsiyyələr Azərbaycan, rus, ingilis, alman və fransíz dillərində verilib. – Bakí. – 2001. - 41 s.

9. Бабаев М.П., Мирза-заде Р.И. Почвенный музей, как методологический центр по изучению и охране почвенного генофонда Азербайджана // Материалы Международной Конференции «Экология и биология почв: проблемы диагноcтики и индикации. - Ростов-на-Дону. – 2006. - С. 32-34.

10. Бабаев М.П., Мирза-заде Р.И. Почвенный музей Азербайджана // Материалы Международной Научной Конференции «Сохраним почвы России». – Нвосибирск. – 2008. - С. 85-87.

11. Мирза-заде Р.И. Роль почвенного музея в охране почв Азербайджана // съезд Общество Почвоведов Научная Конференция. - Книга 3. – Петрозаводск: Москва. – 2012. - С. 156-159.

12. Мирза-заде Р.И. Проблемы охраны почв Азербайджана и ее эколого-географическое и общеобразовательное значение // Экологическое равновесие антропогенное вмешательство в круговорот воды в биосфере. Материалы Научно-Практической Конференции. - Санкт-Петербург. – 2011. - С. 247-250.

13. Babayev M.P, Mirza-zade R.I. Regarding the Matter on Protection of the Soil Genofund of Azerbaijan // Soil-Water journal. – Volume 2. - No 2. - 1st Central Asia Congress on Modern Agricultural Techniques and Plant Nutrition. – Bishkek: Kurgyzstan. – 2013. - P. 2049-2052.

14. Бабаев М.П. Мирза-заде Р.И. Использование информационной базы различных почвенных типов при создании Красной книги Азербайджана // Torpaqşu naslíq və Aqrokimya institutun əsərləri. – Cild 22. - № 1-2. – Elm. – 2015. - С. 19-23.

15. Mirza-zade R.I. Рrotection of soils as the important problem of protection of the soil genofund of Azerbaijan // International Soil Science Congress on “Soil Science in International Year of Soils 2015”. - 19-23 October. - 2015. – Sochi: Russia – P. 288-290.