ЖҮГЕРІНІҢ ӨНІМДІЛІГІНЕ БИОПРЕПАРАТТАРДЫ ҚОЛДАНУ МЕН ТОПЫРАҚТАРДЫҢ ТҰЗДАНУ ДЕҢГЕЙЛЕРІНІҢ ӘСЕРІ

Ауыспалы кезең жылдарында суармалы топырақ құнарлылығын экстенсивті пайдалану, әсіресе суару және коллекторлық-дренаждық желілердің қанағаттанғысыз жай-күйі, олардың техникалық параметрлерінің жобалау нормаларына сәйкес келмеуі суармалы алқаптардың топырақ-мелиорациялық жағдайларының күрт нашарлауына әкелді. Осылайша, суармалы алқаптар топырақтарының мелиорациялық жай-күйінің нашарлау проблемасы бүгінгі күні өзекті проблема болып табылады және оларды шешу топырақ және биология ғылымының басым міндеттерінің бірі болып табылады. Осы жағдайларға байланысты қолайсыз мелиорациялық жағдайда тұзды топырақтың құнарлылығын және ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыруға мүмкіндік беретін технология ұсынылады. Мақалада тұқым себу алдындағы өңдеу және тамырдан тыс қоректендірудің жүгері дақылына қолдану нәтижелері келтірілген. Қолданылған биопрепараттың өсімдіктің өсуіне және жүгері собықтарының санына фенологиялық бақылау деректері келтірілген. Зерттелген өсіру әдістері биометриялық көрсеткіштерге және дақыл құрылымының кейбір элементтеріне әртүрлі әсер етті. Биопрепаратты пайдалануды зерттеу жылдарында өсімдіктердің өсуі байқалды, олардың орташа биіктігі 238 см құрады, бұл биопрепаратты пайдаланбай, тұзды топырақтың құнарлылығын арттырудың инновациялық технологиясын қолданумен салыстырғанда 36,3 см-ге көп. Бұл Шәуілдір суармалы алқабындағы шаруа қожалықтарына тұзданған топырақтардағы жүгері өнімділігін арттыруға мүмкіндік берді. Топырақтың тұздану дәрежесіне байланысты дәндік жүгерінің өнімділігі тұзданбаған топырақта 71,1 ц/га бақылау нұсқасымен салыстырғанда 40,0 % - ға деи ін (110,2 ц/га) өсті. Әлсіз тұзданған және орташа тұзданған топырақтарда бақылаумен салыстырғанда 81,2-83,9 ц/га (62,5 - 63,5 ц/га) өсім тиісінше 30,0-32,1 % - ды құрады. Қатты тұзданған топырақтарда дәндік жүгері өнімділігінің артуы 11,4 % – ды құрады (53,4 ц/га), бақылауда - 47,1 ц/га.

1. Панкова Е.И., Конюшкова М.В. История изучения и основные направления развития методов оценки и картографирования засоленности почв аридных и семиаридных территорий. //Бюллетень Почвенного института им. В.В. Докучаева. - 2016.- Вып. 82.- С. 122-138.

2. Панкова Е.И, Конюшкова М.В. Влияние глобального потепления климата на засоленность почв аридных регионов. // Бюллетень Почвенного института им. В.В. Докучаева, 2013. - Вып. 71. - С.3-15.

3. Сводный аналитический отчет о состоянии и использовании земель Республики Казахстан за 2018 год. Астана, 2019, С. 71-78, 98-108.

4. Сағымбаев С. Арал өңіріндегі суармалы жерлердің қазіргі жағдайы, егіншілік саласын әр тараптандыру, күріш және дәстүрлі емес дақылдарды өсіру перспективалары. //Доклады республиканской научно-практической конференции. Шымкент, 2006. – С 14-18.

5. Отаров А, Ибраева М.А, Усипбеков М, Wilkomirski B, Suska-Malawska M. Краткая характеристика почвенного покрова и анализ современного состояния плодородия почв Южно-Казахстанской области. // Почвоведение и агрохимия. - 2008. - № 1. - С. 68-76.

6. Общесоюзная инструкция по почвенным обследованиям и составлению крупномасштабных почвенных карт землепользования. – М.: «Колос», 1973. - 95 с.

7. Руководство по проведению крупномасштабного почвенного обследования в Казахской ССР. – Алма-Ата, 1979. - 137 с.

8. Аринушкина Е.П. Руководство по химическому анализу почв. - М.: Изд-во МГУ, 1977, - 489 с.

9. Базилевич Н.И., Панкова Е.И. Опыт классификации по засолению // Почвоведение. – 1968. - № 11. - С. 3-15.

10. Панкова Е.И. Оценка засоления и опыт составления крупномасштабных карт засоления почв // Бюллетень почвенного Института им. В.В. Докучаева. – 1972. – Вып. 5. – С 41-51.

11. Корниенко В.А., Коробкин В.А. К вопросу составления карт засоленности // Вестник АН КазССР. – 1976. - № 1. - С. 54-56.

12. Временные методические указания по проведению почвенно-мелиоративных изысканий, составлению проектно-сметной документации и мелиорации солонцеватых и содовозасоленных орошаемых почв Казахской ССР. - Алма-Ата, 1985. - 83 с.

13. Дмитриев Е.А. Математическая статистика в почвоведении. – М.: Изд-во МГУ, 1995. – 320 с.

14. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. – М.: Изд-во «Колос», 1979. – 416 с.

15. Савич В.И. Применение вариационной статистики в почвоведении: учебно-методическое пособие. – М.: Изд-во ТСХА, 1972. – 103 с.

16. Вольф В.Г. Статистическая обработка опытных данных. – М.: Изд-во «Колос», 1966. – 255 с.

17. Александрова Л.Н., Найденова О.А. Лабораторно-практические занятия по почвоведению. – Л.: Агропромиздат, 1986. – 295 с.

18. Инструкция по осуществлению государственного контроля за охраной и использованием земельных ресурсов. Министерство экологии и биоресурсов Республики Казахстан. Республиканский нормативный документ. РНД 03.7.0.06-96. – Алматы, 1996. - 25 с.

19. Экологические требования в области охраны и использования земельных ресурсов (в том числе земель сельскохозяйственного назначения). РНД Охрана земельных ресурсов. МСХ РК. – Астана, 2005.

20. Duisekov, S.N., Otarov, A., Kaldybaev, S.K., Poshanov, M.N., Laiskhanov, S.U. The operational method of conducting large-scale salt survey and drawing salinity level maps of irrigated lands of the Akdalinsky array. / Biosciences Biotechnology Research Asia 2015, 12, P. 547-557.

21. Попов А.И. О механизме влияния гуминовых веществ на продукционный процесс растений // Гумус и почвообразование. - Изд-во С.-Петерб. ун-та, 2000. - №2. - С. 13-14.

22. Попов А.И. Гуминовые вещества: свойства, строение, образование. - Изд-во С.-Петерб. Ун-та, 2004. - 245 с.

23. Использование интенсивных технологий в рыночной экономике: опыт ЗАО «АПК Юность» Должанского района Орловской области, под ред. Е.С. Строева. - Орел: Изд-во. Орел. ГАУ, 2004. - 46 с.