Солтүстік Тян-Шанның тау аи мақтарындағы топырақтың бұзылуына мал жаи ылуының әсері

Мақалада Іле Алатауы мен Ұзынқара жотасының таулы аймақтарындағы топырақ пен өсімдіктердің деградациясын зерттеу нәтижелері қарастырылған. Іле Алатауы мен Ұзынқара жотасының биік таулы және орта таулы жайылымдарының геоботаникалық зерттеулерінің мәліметтері өсімдіктердің деградациясының басқа процестерден басым екендігін көрсетті. Таулы аймақтардың топырақтары қарашірік көкжиектің қалыңдығымен, жалпы қарашіріктің жоғары мөлшерімен, кальций мен магнийдің мол қорымен және аз фосформен сипатталады. Біздің зерттеулеріміз көрсеткендей, зерттелетін топырақтардың қарашірік көкжиектің қалыңдығы 40-60 см құрайды, олар жоғары құнарлылық потенциалымен ерекшеленеді, бірақ бұл потенциал топырақтың тапталу дәрежесі және жайылымдардың деградация дәрежесі сияқты факторлармен шектеледі. Сонымен қатар жайылымдық деградацияның күшеюімен қарашірік қабатының азаюы, топырақтағы қарашірік пен қоректік заттардың мөлшері азаяды. Зерттелетін аумақтағы жайылымдардың деградациясының көрсеткіштері ретінде өсімдік қауымдастығын бағалау шамадан тыс және реттелмеген жайылымға байланысты өсімдік жамылғысы антропогендік деградацияға ұшырағанын көрсетті. Өсімдіктердің түрлік құрамының өзгеруі, жайылымдық жем-шөптердің, топырақтың өнімділігінің төмендеуі байқалады, бұл өз кезегінде топырақтың гранулометриялық қасиеттерінің нашарлауына әкеледі: 0-10 см қабаттағы тығыздықтың 0,11% жоғарылауы, құнды лай бөлшектері профильдің жоғарғы бөлігінде шайылып кетеді, олардың суға төзімділігі төмендейді.

1. Esgalhado Catarina et al., Sustaining altitude pastures in mountain landscapes–a fuzzy cognitive model approach// Science of The Total Environment. - 2024. - № 931. - P. 172930.

2. Mu ller M. et al., The relationship between pasture degradation and soil properties in the Brazilian amazon: a case study// Agriculture, Ecosystems & Environment. - 2004. - № 103 (2). –P. 279-288.

3. Va squez H. V. et al., Evaluation of pasture degradation through vegetation indices of the main livestock micro-watersheds in the Amazon region (NW Peru)// Environmental and Sustainability Indicators. - 2023. - № 20. - P. 100315.

4. Cai, Y. Yan Y. et al., The fertile island effect collapses under extreme overgrazing: evidence from a shrub-encroached grassland// Plant Soil. - 2020. - T. 448, - P. 201–212.

5. McSherry M.E., Ritchie M.E., Effects of grazing on grassland soil carbon: a global review// Global Change Biology. - 2013. - № 19 (5). - P. 1347–1357.

6. Idrisov K. Analysis of the state of pastures of the Republic of Kazakhstan and innovative methods for their improvement [Electronic resource] // National Agrarian Scientific and Educational Center. - Electronic data. - Astana: 2024. - Access mode to https://agrardialog-kaz.de/wp-content/uploads/2024/12, free.

7. Gazdanov A.U. Mountain meadow-pasture lands of the North Caucasus and ways to improve them. – Vladikavkaz, 2006. - 128 p.

8. Alimaev I. I., Skorintseva I. B., Basova T. A., Krylova V. S. Sustainable management of pasture resources of Kazakhstan using GIS technologies// Rational use of natural resources. – Almaty, 2017. - № 2. - P. 64-74.

9. Baysholanov S. S. State and trends of change in pasture productivity in the southern half of Kazakhstan// Bulletin of KazNU, «Geographical» Series. - Almaty, 2007. - № 2. - P. 34-42.

10. Rakosy Demetra, Motivans Elena S vara et.al., Intensive grazing alters the diversity, composition and structure of plant-pollinator interaction networks in Central European grasslands, ResearchGate, 2022, 17(3), p. 0263576.

11. Order of the Minister of Agriculture of the Republic of Kazakhstan. On approval of the maximum permissible load on the total area of pastures: approved April 14, 2015, № 3-3/332.

12. All-Union instructions for conducting a geobotanical survey of natural forage lands and compiling large-scale geobotanical maps. USSR Ministry of Agriculture. – M.: 1984. -105 p.

13. Flora of Kazakhstan. - Alma-Ata, 1956-1966. –P. 1-9.

14. Illustrated guide to plants of Kazakhstan. - Alma-Ata, 1962-1975. - P. 1-2.

15. Key to plants of Middle Asia. Tashkent: FAN. 1968-1993. - P. 1-10.

16. Kazhydromet [Electronic resource] //Meteorological data. - Electronic data. – Astana, 2024. - Access mode to https://www.kazhydromet.kz/ru/, free.

17. Drewry J. Short term recovery of soil physical after winter grazing in the Waikato: Implications for environmental monitoring. Conference Paper. 2003. p. 194-204.

18. Stephenson G.R., Veigel A. Recovery of compacted soil on pasture used for winter cattle feeding. J. Range Manage, 1987. 40 (1). p. 46-48.

19. Rachkovskaya E.I. Botanical geography of Kazakhstan and Central Asia (with in the desert region). - St. Petersburg, 2003. - 421 p.