Астана қаласындағы қатты қалдықтарды көму полигоны аи мағындағы топырақтардың ауыр металдармен ластану деңгеи ін бағалау

Мақала Астана қаласында орналасқан қатты қалдықтарды көму полигонының аумағында топырақтың ауыр металдармен ластану деңгейін анықтауға бағытталған. Зерттеу барысында Астана қаласының әкімшілік аумағында, Алаш тас жолының 6-шақырымында орналасқан «Эко Полигон Астана» ЖШС басқаратын тұрмыстық қатты қалдықтарды көму полигонына жақын іргелес аумақтардан алынған топырақ үлгілерінің химиялық құрамын талдау жүргізіліп, ауыр металдардың жылжымалы мөлшері мен олардың экологиялық қауіптілік дәрежесі бағаланды. Ауыр металдардың қауіптілігі бойынша 1- класқа жататын сынап, мырыш, мышьяк және 2 -класқа жататын мыс, никель, кобальт, сурьма, хром және қорғасынның жылжымалы мөлшері анықталды. Топырақтың ластану дәрежесі қауіптілік коэффициенті (Kо) және ластанудың жиынтық коэффициенті (Zс) арқылы бағаланып, рұқсат етілген шекті рауал концентрациясымен салыстырылды. Зерттеу көрсеткендей, полигон аумағында және оған жақын аймақтарда ауыр металдардың мөлшері рұқсат етілген шекті рауал концентрациясынан асып, экологиялық қауіптілік деңгейі «қауіпті» және «қауіптілігі әлсіз» деп бағаланды. Зерттеу нәтижелері полигонның экологиялық әсерін, оның маңайындағы топырақтардың экологиялық жағдайын және қоршаған ортаға зиянды әсерін бағалауға мүмкіндік береді.

1. Водяницкии Ю.Н., Ладонин Д.В., Савичев А.Т. Загрязнение почв тяжелыми металлами. – М.: 2012. – С. 135–157.

2. Vigneswaran, S., et al. Impact of landfill leachate on groundwater quality: A case study in Sri Lanka// Environmental Pollution. – 2017. – Vol. 221. – P. 56–63.

3. Barton, J. R., et al. Landfill gas and leachate management: Environmental implications of solid waste disposal// Journal of Environmental Management. – 2020. – Vol. 261. – P. 110177.

4. Thompson, R. M., et al. Environmental impacts of solid waste disposal: A review of key issues// Environmental Science & Technology. –2009. –Vol. 43. -№ 17. –P. 7039–7051.

5. Christensen, T. H., et al. Landfilling of waste: A review of environmental impacts// Waste Management & Research. – 2001. – Vol. 19, № 5. – P. 401–411.

6. Alloway, B. J. Heavy metals in soils: Trace metals and metalloids in soils and their bioavailability. – 4th ed. – 2018. – P. 25–120.

7. Kabata-Pendias, A. Trace elements in soils and plants. – 5th ed. – CRC Press, 2016. – P. 150–205.

8. Павлов П.Д., Решетников М.В., Ере мин В.Н. Состояние почвенного покрова в зоне влияния полигона твердых бытовых отходов (на примере Александровского полигона г. Саратова)// Аграрныи научныи журнал. – 2014. – № 11. – С. 34–38.

9. Габдрахманов А.И., Шамсутдинова Л.Р., Белан Л.Н., Зверева Т.И., Шепелевич И.С. Оценка загрязнения почвы металлами на территории полигона «Цветаевскии » и свалки «Михаи ловская» в Республике Башкортостан// Вестник Башкирского университета. – 2017. – Т. 22. - № 1. – С. 93–97.

10. Ibanez J. J. The future of soil science / Ed. A. E. Hartemink. – Wageningen: IUSS, 2006. – P. 60–62.

11. Belan L. N., Akbalina Z. F., Zvereva T. I., Valiullina A. U., Koroleva A. V.// BEV. – 2013. – № 3–4. – P. 36–37.

12. Jin, X., Liu, X. Risk assessment of leachate migration from landfills and its environmental implications// Science of theTotal Environment. –2019. –Vol. 660. –P. 826–834.

13. Zhou, X., et al. Assessment of heavy metal contamination in soils around a mining area and the risk to human health: A case study in Guizhou Province, China// Science of the Total Environment. – 2020. – Vol. 711. – Р. 135147.

14. Li, X., et al. Heavy metal contamination in agricultural soils and associated human health risks in a typical industrial city, China// Environmental Pollution. – 2019. – Vol. 246. – P. 288–295.

15. Wang, L., et al. Heavy metal contamination in soils and human health risk assessment around urban industrial areas in the Yangtze River Delta, China// Environmental Monitoring and Assessment. – 2021. – Vol. 193. - № 4. – P. 157.

16. Zhang, L., et al. Transformation of heavy metals in soils and their bioavailability: A review // Environmental Science and Pollution Research. – 2017. – Vol. 24. - № 17. – P. 14058–14070.

17. Fang, M., et al. Transformation and bioavailability of heavy metals in contaminated soils and their risk assessment in an industrial area// Journal of Hazardous Materials. – 2018. – Vol. 357. – P. 132–142.

18. Kong, L., et al. Transformation and mobility of heavy metals in contaminated soils: Effect of pH and organic matter// Environmental Pollution. –2019. –Vol. 254. –Р. 113054.

19. Li, Y., et al. Biotransformation of mercury and its environmental risk in soils// Science of the Total Environment. – 2020. – Vol. 706. – Р. 135608. 20. Yang, Z., et al. Heavy metals in soils and their transformations in agricultural ecosystems: A review// Environmental Pollution. – 2021. – Vol. 274. – Р. 115892.

20. [Электронныи ресурс]: Рост отходов в Астане: масштабные проблемы утилизации. Режим доступа: https://tengrinews.kz/kazakhstan_news/okolo-40- eyfelevyih-bashen-skolko-musora-nakopilos-v-astane-556319/?utm_source, свободныи .

21. [Электронныи ресурс]: В Казахстане сортируется и перерабатывается лишь четверть тве рдых бытовых отходов. Режим доступа: https://mk-kz.kz/economics/2023/05/10/v-kazakhstane-sortiruetsya-i-pererabatyvaetsya-lish-chetverttvyordykh-bytovykh-otkhodov.html?utm_source, свободныи .

22. [Электронныи ресурс]: Космическии мониторинг стихии ных свалок по Астане заверше н. Режим доступа: https://www.gov.kz/memleket/entities/mdai/press/news/details/810962?lang=ru&utm_source, свободныи .

23. Республика Казахстан. Министерство экологии, геологии и природных ресурсов. Приказ и.о. Министра от 13 августа 2021 года, № 327. Об утверждении критериев оценки экологическои обстановки территории .

24. Кекілбаева Г.Р. Шаи қорық елді мекенінің шалғынды боз топырағының ауыр металдармен ластану дәрежесін бағалау// С. Сеи фуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің Ғылым жаршысы. – 2021. – № 1. – Б. 82–90.

25. Об утверждении Гигиенических нормативов к безопасности среды обитания: Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 21 апреля 2021 года № ҚР ДСМ-32. – Зарегистрирован в Министерстве юстиции РК 22.04.2021, № 22595.

26. Павличенко Л.М., Есполаева А.Р., Изтаева А.М. Содержание тяжелых металлов в почве «Мангистаускои области»// Международныи журнал прикладных и фундаментальных исследовании . – 2016. – № 2 (часть 1). – С. 53–58.

27. Водяницкии Ю.Н. Об опасных тяжелых металлах/металлоидах в почвах// Бюллетень Почвенного института им. В.В. Докучаева. – 2011. – Вып. 68. - С. 56-82.