ЕГІСТІК ЖЕРЛЕРДІ ҰТЫМДЫ ПАЙДАЛАНУ КЕЗІНДЕГІ ТОПЫРАҚТЫ ӨҢДЕУ ӘДІСТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Қазіргі егіншіліктің негізгі міндеттерінің бірі топырақ құнарлылығын сақтап арттыру. Сондай-ақ, өсімдік шаруашылығы өнімдерінің жалпы өндірісін ұлғайту болып табылады. Ауылшаруашылық технологиясының төмен деңгейімен жерді тұрақты егу және ұтымсыз пайдалану топырақ құнарлылығының күрт төмендеуіне әкеледі. Сонымен қатар, соңғы онжылдықтарда климаттың өзгеруі атмосферадағы CO₂ концентрациясының жоғарылауына байланысты жауын-шашынның біркелкі бөлінбеуімен және күнделікті температураның үлкен ауытқуымен байланысты болды. Топырақ құнарлылығын басқару қабілеті өсімдіктердің өмір сүруі үшін оңтайлы жағдайлар жасалатын топырақты өңдеудің әртүрлі әдістерін қолдану арқылы топырақ процестерін реттеу болып табылады. Сондықтан қазіргі егіншіліктің алдында – өңдеудің топырақ құнарлылығына жағымсыз әсерін азайту мәселесі өткір тұр. Осыған байланысты жерді ұтымды пайдалану, ауыл шаруашылығы дақылдарынан жоғары және тұрақты өнімін алу және еңбек пен материалдық қаражаттың ең аз шығыны кезінде аудан бірлігінен ең көп өнім алу мақсатында топырақтың құнарлылығын арттыру қажет. Зерттеу нәтижелері бойынша қарақұмық дәнінің жер жырту нұсқасындағы орташа өнімділігі 19,9 ц/га, ең аз өңдеу нұсқасында – 15,8 ц/га, нөлдік өңдеу нұсқасында – 18,1 ц/га құрады. Үш жылдық зерттеулерде жасымықтың орташа өнімділігі 11,2-15,3 ц/га аралығында болды, бұл жасымық дәнінің жоғары өнімділігі 20-22 см жер жырту кезінде, топырақты ең аз, яғни минималды өңдеу кезінде – 13,3 ц/га, ал топырақты нөлдік өңдеу кезінде өнімділік – 11,2 ц/га құрады. Зерттеудің мақсаты Қазақстанның оңтүстік-шығыс өңірі аймағының тұрақсыз ылғалдануы жағдайында топырақты өңдеудің әртүрлі әдістерінің тиімділігін және олардың су-физикалық қасиеттеріне әсерін анықтау болып табылады. Бұл мәселені шешудің негізгі бағыты топырақты өңдеудің әртүрлі әдістерін қолдану болды. Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы агрофизикалық және т.б. топырақ көрсеткіштерін жақсарту топырақты өңдеудің әртүрлі әдістерін, соның ішінде топырақты минималды және нөлдік өңдеуді қолдануға байланысты екені анықталды.

1. Киреев А.К., Сапаров А.С. Научные основы применения нулевой обработки почвы на богарных землях юго-востока Казахстана// Почвоведения и агрохимия – 2010. -№1. – С.45-49.

2. Нурпеисов И.А., Киреев А.К., Бастаубаева Ш.О. Оптимизация структуры посевных площадей на юго-востоке Казахстана// Земледелие 2012. №6. – С. 17-19.

3. Киреев А.К. Научные основы богарного земледелия на Юго-востоке Казахстана / А. К. Киреев; МСХ РК, АО «КазАгроИнновация», КазНИИЗиР. – Алматы: Асылкiтап, 2010. – 327 с.

4. Инновационные технологии возделывания полевых культур в АПК Самарской области: учебное пособие / В.А. Корчагин, С.Н. Шевченко, С.Н. Зудилин, О.И. Горянин. – Кинель: РИЦ СГСХА, 2014. – 192 с.

5. Галкин А.А., Пасин А.В., Кистанова Л.А., Пасин П.А. Инновационные технологии обработки почвы при посеве зерновых культур в условиях Нижегородской области// Успехи современного естествознания. – 2016. –№8. – С. 73-77.

6. Небавский В. Особенности перехода к прямому посеву// Аграрный консультант. – 2011. –№2(2). – С. 6-10.

7. Соколов М.С., Глинушкин А.П., Надыкта В.Д. Актуальность для России руководящих принципов ФАО по реабилитации деградированных почв// Биологическая защита растений – основа стабилизации агроэкосистем. Краснодар: ВНИИБЗР, 2018. Вып. 10. – С. 533-545.

8. Кочмина Е. О., Чекаев Н. П. Влагосберегающая эффективность технологии no-till при возделывании озимой пшеницы// Нива Поволжья. – 2016. – № 1 (38). – С. 35-40.

9. Верхулст Н., Франсуа И., Говаэртс Б. Почвозащитное и ресурсосберегающее земледелие: как улучшить качество почв и создать устойчивые системы сельскохозяйственного производства? Теория и методика исследований. Анкара, 2015. – 175 с.

10. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. М.: Агропромиздат, 1985. – С. 351.

11. Качинский Н.А. Физика почв. Москва: Высшая школа. Часть II. Водно-физические свойства и режимы почв. –1970. – 363 с.

12. Kurachenko N.L., Kolesnikov A.S., Romanov V.N. Influence of tillage on the agrophysical state of chernozem and productivity of spring wheat. SiberianBull// Agric. Sci. 2018. Т. 48(1). Р. 44-50.

13. Polyakov D.G. Tillage and direct seeding: agrophysical properties of chernozems and field crop yields// Agriculture 2021. – № 2. Р. 37–43.

14. Volters I.A., Vlasova O.I., Perederieva V.M., Trubacheva L.V. The influence of crop cultivation technologies on agrophysical factors of fertility in various soil and climatic zones of the Stavropol Territory// Vestnik of the Upper Volga Agroindustrial Complex 2022. Т. 4 (60). Р. 12-20.

15. Mrabet R. Effects of residue management and cropping systems on wheat yield stability in a semiarid Mediterranean clay soil// Am. J. Plant Sci.2011. – № 2. Р. 202-216.