ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҚАРҚЫНДЫ БАҚТАРЫНДА АЛМА АҒАШЫН (MALUS PUMILA) ҚОРЕКТЕНДІРУДІҢ ТҮРЛІ СТРАТЕГИЯЛАРДЫҢ ӘСЕРІН БАҒАЛАУ. 4-ЖЫЛДЫҚ ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ

Бұл мақалада алма (Malus pumila) ағаштарындағы қоректік заттарды басқарудың әртүрлі стратегиялары бағаланған Қазақстанның оңтүстігіндегі қарқынды алма бақтарының төрт жылдық зерттеу нәтижелері берілген. Зерттеу аи мақтың ерекше топырағы мен климатын ескере отырып, қоректендіру жоспарының ағаш өсуіне, өнімділігі мен жеміс сапасына әсерін бағалауға бағытталған. Тәжірибе ретінде 2014 жылы бақшаға отырғызылған 5 жылдық ағаштар 1,5 га аумақты алды және M9 егілген Джеромини алма ағаштарынан тұрды. Үш топ құрылды: қосымша қоректендірусіз бақылау тобы, жалпы қабылданған бағдарлама бои ынша қоректендірілетін топ және фертигациясы бар алма ағашының қажеттілігін ескере отырып қоректендіретін топ. Ағаштардың өнімділігін бақылау үшін 2019-2022 жылдар аралығында фенологиялық және биометриялық бақылаулар жүи елі түрде жүргізілді. Топырақ пен жапырақ үлгілерінің құрамындағы қоректік заттарға талдау жасалды, сондаи -ақ топырақтың рН пен тұздылығы анықталды. Емдеу топтары арасындағы елеулі аи ырмашылықтарды анықтау үшін статистикалық талдау қолданылды. Зерттеу жұмыстары сұр-қоңыр топырағы бар Түркістан облысында орналасқан қарқынды алма бақтарында жүргізілді. Зерттелетін аи мақтың климаты континенттік, жазы ыстық және құрғақ, жауын-шашын мөлшері шектеулі болды. Топырақ үлгілері қоректік заттар мен микроэлементтерге, агрофизикалық және агрохимиялық құрылымына сәи кес талданды. Нәтижелер бақылау тобында өнімділіктің төмендеу тенденциясын көрсетті, ал жалпы қабылданған бағдарлама мен жеке қоректендіру бағдарламасы бои ынша өнімділіктің жоғарылау үрдісін көрсетті, соңғысы 2022 жылы төмендегенін көрсетті. Төрт жыл ішінде бақылау тобындағы өнімдердің тауар сапасының төмендеуін көрсетті. Біздің бағдарлама жалпы қабылданған әдіске қарағанда пішіні келіскен, дәмі тәттірек өнімді ұсынды. Дегенмен, біздің бағдарламадағы алманың сақталу мерзімі төмен. Ұсынылып отырған бағдарлама топырақ құнарлылығы мен экономикалық тиімділікке оң әсер ететінін ескерсек, оңтаи лы таңдау болып табылады. Бұл зерттеудің нәтижелері қоректік заттарды басқарудың әртүрлі стратегия-ларының бақтағы алма ағаштарының өсуіне, денсаулығы мен өнімділігіне әсері туралы құнды түсінік береді. Бұл ақпарат алма ағаштары үшін қоректік заттарды басқаруды оңтаи ландыруға ұмтылатын бағбандар мен зерттеушілер үшін паи далы болуы мүмкін. Зерттеу сонымен қатар алма бақтарында қоректік заттарды басқару стратегияларын әзірлеу кезінде бақ сипаттамалары мен қоршаған орта жағдаи лары сияқты әртүрлі фак-торларды ескерудің маңыздылығын көрсетеді.

1. Carranca C., Brunetto G., Tagliavini M. Nitrogen nutrition of fruit trees to reconcile productivity and environmental concerns// Plants. – 2018. – Т. 7. – № 1. – С. 4.

2. Zhumagulova M. K. et al. Fruit quality and yield of apple fruit with application of fertizers and bioproduct from Ili Alatau hills, Kazakhstan // News of the National Academy of Sciences of the Republic of Kazakhstan – 2018. - №.45. – C. 10-16.

3. Maulenova S. et al. Prospects for development and features of apple production in Kazakhstan // Student Forum Founders: Limited Liability Company "International Center for Science and Education". – 2022. – С. 12-16.

4. Bureau of National Statistics of the Agency for Strategic Planning and Reforms of the Republic of Kazakhstan [Electronic resource]. Access mode: https://www.gov.kz/memleket/entities/stat/?lang=en (2020), svobodnyj.

5. Ahmadi H., Ghalhari G. F., Baaghideh M. Impacts of climate change on apple tree cultivation areas in Iran// Climatic Change. – 2019. – Т. 153. – С. 91-103.

6. Ahad S. et al. Nutrient Management in High Density Apple Orchards–A Review//Current Journal of Applied Science and Technology. – 2018. – Т. 29. – №. 1. – С. 1-16.

7. Sagi, S., Svetlana, D., Moldir, Z., Aigul, M., Zhanna, I., & Balnur, K. (2022). Physiological and phyto-pathological assessment scion-rootstock combinations for apple cv. Aport and M. sieversii// Research on Crops, № 23. - P. 795-800

8. Jensen M. E., Robb D. C. N., Franzoy C. E. Scheduling irrigations using climate-crop -soil data //Journal of the Irrigation and Drainage Division. – 1970. –Т. 96.–№. 1.– С. 25-38.

9. Nachtergaele F. et al. The harmonized world soil database// Proceedings of the 19th World Congress of Soil Science, Soil Solutions for a Changing World, Brisbane, Australia, 1-6 August 2010. – 2010. – С. 34-37.

10. Navarro-Racines C. et al. High-resolution and bias-corrected CMIP5 projections for climate change impact assessments// Scientific data. – 2020. – Т. 7, – №. 1. – С. 7.

11. Maliuk T., Pcholkina N., Kozlova L., & Yeremenko O. Nitrogen in soil profile and fruits in the intensive apple cultivation technology. In Modern Development Paths of Agricultural Production. - 2019. - P. 737-751.

12. Aleksandrova L.N, Naydenova O.A. Laboratory and practical studies in soil science// L.: Agropromizdat – 1986. – P. 295

13. dos Santos Assis M. et al. Phenology and fruit biometrics in different positions of reproductive branches of Campomanesia adamantium (Cambess.) O. Berg: Fenologia e biometria de frutos de Campomanesia adamantium //Revista de Cie ncias Agra rias. – 2020. – Т. 43. – № 1. – С. 39-51.

14. Pissard A. et al. Evaluation of a handheld ultra-compact NIR spectrometer for rapid and non-destructive determination of apple fruit quality //Postharvest Biology and Technology. – 2021. – Т. 172. – С. 111375.

15. Khasanov O. S., Enileev N. S., Namozov I. C. Influence of root growth force on morphological indicators of development of above-ground part of spur-growing varieties of apple //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2021. – Т. 11. – №. 5. – С. 1214-1220.

16. Gentile R. M. et al. System nutrient dynamics in orchards: a research roadmap for nutrient management in apple and kiwifruit. A review //Agronomy for Sustainable Development. – 2022. – Т. 42. – № 4. – P. 64.

17. dos Santos M. A. et al. Phenology and fruit biometrics in different positions of reproductive branches of Campomanesia adamantium (Cambess.) O. Berg //Revista de Cie ncias Agra rias. – 2020. – Т. 43. – № 1. – P. 39-51.

18. Licina V. et al. Nutrition and fertilizer application to apple trees-a review//NIBIO Rapport. – 2021. - P. 5.