ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОҢТҮСТІК-ШЫҒЫСЫНДАҒЫ СҰР ТОПЫРАҚТАРДЫҢ ҚҰНАРЛЫҒЫ МЕН ӨНІМДІЛІК КӨРСЕТКІШТЕРІНЕ БИОЛОГИЯЛЫҚ ТЫҢАИ ТҚЫШТАР МЕН БИОПРЕПАРАТТАРДЫҢ ӘСЕРІ

Мақалада, Қазақстанның оңтүстік-шығысындағы сұр топырақтардың құнарлылығы мен өнімділігі көрсеткіштеріне биологиялық тыңаи тқыштар мен биопрепараттарды (биогумус, көң, «HansePlant», «БиоЭкоГум», «Тумат» және «Агрофлорин») қолдану жөніндегі зерттеу нәтижелері келтірілген. Биологиялық тыңаи тқыштар мен биологиялық өнімдердің нұсқаларында бақылаумен салыстырғанда жалпы гумустың жоғарылауы 0,02-0,04 % құрады. Нитратты азотының (0,4-1,1 мг/кг), фосфордың (10,2-16,3 мг/кг), калии дің (14,4-22,2 мг/кг) және күкірттің (0,1-0,5 мг/кг) жылжымалы элементтерінің жоғарылауы баи қалды. Биологиялық тыңаи тқыштар мен биопрепараттарды қолдану топырақтың агро -және су-физикалық қасиеттерінің жақсарғанын көрсетті. Биологиялық тыңаи тқыштар мен биопрепараттар, азоттың белсенді бекітілуі орын алатын негізгі тамырда паи да болған ірі түи індердің сандық және салмақтық көрсеткіштерінің өсуіне ықпал етті (12,2--19,0 дана немесе барлық қалыптасқан түи індердің 33,5-49,7 %). Азот фиксаторларының ең көп саны ((9,2±1,3)×106-дан (14,8±0,7)×106-ға деи ін) биологиялық тыңаи тқыштар мен биопрепараттар қолданылған топырақ үлгілерінде баи қалды. Биологиялық тыңаи тқыштар мен биопрепараттарды қолдану маи бұршақ үлгілеріндегі ақуыз (34,71-34,92 %) және маи (29,50-30,78 %) мөлшерін арттырды. Маи бұршақ дәніндегі ауыр металдардың мөлшері бои ынша (Zn, Fe, Mn, Ni, Co) бұл нұсқаларда көрсеткіштер рұқсат етілген шекті концентрациядан аспады. Орташа алғанда, 2021-2022 жылдары биологияландыру құралдары бар нұсқаларда маи бұршақ дәнінің өнімділігінің жоғары деңгеи і (31,4-39,8 ц/га) алынды. Сонымен қатар, ең жоғары өнімділік «HansePlant» препаратымен өңделген нұсқадан алынады – 39,8 ц/га, сәл төмен («БиоЭкоГум» (38,6 ц/га) және «Тумат» (35,2 ц/га). Биогумус пен көңнің салдары бар нұсқаларда 31,4 ц/га алынды. Бақылау нұсқасындағы өнімділік - 24,2 ц/га болды.

1. Волобуева, О.Г. Использование биопрепаратов и регуляторов роста в повышении эффективности бобово-ризобиального симбиоза /О.Г. Волобуева// Доклады ТСХА. - М.: МСХА, 2010. - Вып. 282. – Ч. 1. – С. 707-710.

2. Мотина Т.Ю., Дягтерева И.А., Давлетшина А.Я., Яппаров И.А., Алиев Ш.А., Бабынин Э.В. Биоудобрения комплексного действия на основе консорциума микроорганизмов и наноструктурных агроминералов для получения экологически безопасной продукции растениеводства// Вестник технологического университета. – 2017. – Т. 20, № 12. – С. 122-126.

3. Давлетшин Ф.М., Сафин Х.М., Аюпов Д.С. Использование биопрепарата фитоспорин при возделывании яровой пшеницы в южной лесостепи Республики Башкортостан// Достижения науки и техники АПК. – 2010. – № 10. – С.12–14.

4. Боев, Ю.Г. Контроль качества и безопасности продуктов питания – одна из задач ветеринарно-санитарной службы ВС РФ// Проблемы экотоксикологического, радиационного и эпизоотологического мониторинга: Всерос. науч.-практ. конф. - Казань, 2005. – С. 22-29.

5. Суханова И.М., Газизов Р.Р., Биккинина Л.М.-Х. Влияние биогумуса на агрофизические свойства серых лесных почв// Почва – национальное богатство. пути повышения ее плодородия и улучшения экологического состояния: Всероссийская научно-практическая конференция. – 2015. – С. 142-148.

6. Дегтярева И.А., Ежкова А.М., Яппаров А.Х., Яппаров И.А., Ежков В.О., Бабынин Э.В., Давлетшина А.Я., Мотина Т.Ю., Яппаров Д.А. Получение нано-размерного бентонита и изучение его влияния на мутагенез у бактерии Salmonella typhimurium// Российские нанотехнологии. – 2016. – Т. 11, №9-10. – С. 104-110.

7. Волобуева О.Г. Влияние регуляторов роста и биопрепаратов на бобоворизобиальный симбиоз// Тезисы Международной конференции «Современные аспекты сельскохозяйственной микробиологии». – М.: МСХА, 2016. – С. 33-34.

8. Нетрусов А.Н. Практикум по микробиологии: учеб. пособие для студентов вузов/ под.ред. А.Н.Нетрусова. - М.: Academia, 2005. – 608 с.

9. Волобуева О.Г. Эффективность бобово-ризобиального симбиоза при использовании биопрепаратов и регуляторов роста: дис.док.с.-х.: 03.01.05. – Москва, 2021. - 348 с.

10. Артемьев Е.Г., Еремин Д.И. Роль азотфиксации в формировании гороха в условиях северной лесостепи Тюменской области// Вестник КрасГАУ. - 2009. - №3. - С. 60-66.

11. Наумкина Т.С. Селекция гороха (Pisum sativum L.) на повышение эффективности симбиотической азотфиксации : автореф.док.с.-х.наук: 06.01.05. – Орел, 2007. – 45 с.

12. Кадермас И.Г. Формирование фотосинтетического и симбиотического аппаратов растений и их вклад в повышение продуктивности агроценозов гороха посевного (Pisum sativum L.):дис.канд.биол.наук: 03.02.08. - Омск, 2014. - 147 с.

13. Берестецкий А.О., Хотянович А.В. Использование микроорганизмов для улучшения фос-форного питания растений в Индии// Сельское хозяйство за рубежом. – 1984. – № 11. – С. 9-10.

14. Хворова Л.А., Топаж А.Г., Абраимова А.В., Неупокоева К.Г. Подходы к описанию симбиотической азотофиксации. Ч.2. Анализ подходов к математическому моделированию процесса// Известия Алтай ского государственного университета. - 2015. - Т. 1 (1). - С. 192-196.

15. Бадамзаяа М., Дорж Б. Влияние бобовых на некоторые виды почвенных микроорганизмов и их численность// Аграрная наука – сельскохозяйственному производству Сибири, Казахстана, Монголии и Болгари: сб.науч.докл.XVIII междунар.науч.-практ.конф. – Новосибирск, 2015. – С. 41-43.

16. Тарасов С.И., Кравченко М.Е., Бужина Т.А. Влияние длительного применения минеральных удобрений , различных доз бесподстилочного навоза на биологические свойства дерново-подзолистой почвы// Московский экономический журнал. - 2018. - №2. – С. 23-35.

17. Влияние навоза на микробиологические процессы в почве [Электронныйресурс]. Режим доступа: https://myzooplanet.ru/agrohimiya-agropochvovedenieknigi/vliyanie-navoza-mikrobiologicheskie-protsessyi-13946.html, свободный .

18. Предельно допустимые концентрации тяжелых металлов и мышьяка в продовольственном сырье и пищевых продуктах// Сборник важнейших официальных материалов по санитарным и противоэпидемическим вопросам. Под общей редакцией В.М.Подольского. М.: МП «Papor». – Т. V. – С. 355-356.