ҚАЗАҚСТАННЫҢ ОҢТҮСТІК-ШЫҒЫСЫНДАҒЫ ТОЗҒАН СУАРМАЛЫ ЖЕРЛЕРДІҢ ҚҰНАРЛЫЛЫҒЫН ҚАЛПЫНА КЕЛТІРУДІҢ АГРОБИОЛОГИЯЛЫҚ ТӘСІЛДЕРІ

Зерттеу нәтижелері су ресурстарын паи далануда, тұзданған және қаи талап тұзданған жерлердің құнарлылығын зерттеуде, оларды жақсартудың агробиологиялық және агромелиоративтік әдістерін әзірлеуде, суармалы егіншіліктің экологиялық тұрақтылығының тиімді әдістерін әзірлеуде түбегеи лі жаңа бағыттарды ашады. Әзірленген жүи е шығындарды аи тарлықтаи қысқартып, облыстың үлкен аумақтары мен көптеген шаруашылықтарында тамшылатып суару технологиясын кеңінен енгізуге мүмкіндік береді. Дамыған суармалы егіншілік жүи есі күрішті тамшылатып суару жүи есін енгізу арқылы Іле-Балқаш бассеи ніндегі егін шаруашылығын жаһандық климаттың өзгеруіне беи імдеуге, тұзға және құрғақшылыққа төзімді дақылдарды ендіру арқылы қаи талама сортаңданған жерлерді мелиорациялаудың тиімді әдістерін жасауға және өсімдік шаруашылығын әртараптандыруға негіз бола алады. Жүргізілген зерттеулердің нәтижелері зерттелетін дақылдар егілген тәжірибелік алқапта тамшылатып суару алдында аздап тұзданғанын көрсетті. Осылаи ша, егістіктегі топырақ тығыздығы 0-20 см жыртылмалы қабатта 0,15-0,39 % шегінде, ал суармалы 20-40 см қабатта 0,13-0,58 % аралығында өзгерді. Тамшылатып суарудан кеи ін зерттелген дақылдардың астындағы топырақ тығыздығы 0,34-1,48 %-ға деи ін, 0,12-0,88 %-ға деи ін, яғни төмен және орташа тұздылық деңгеи іне деи ін аздап өсті. Тақыр тектес топырақтарда күрішті суарудың әртүрлі әдістерін зерттеу бои ынша жүргізілген зерттеулердің нәтижелері тамшылатып суару әдісімен күріш өнімділігінің артқанын көрсетеді. 2021 жылы мульчирленген пленка астында тамшылатып суару арқылы күріш дәнінің өнімділігі 38,5 ц/га құрады. Күрішті қатарлап егу кезінде 100 кг аммофосты енгізу дәнді дақылдардың өнімділігін 42,2 ц/га арттырды. Пленкасыз тамшылатып суару арқылы азот тыңаи тқыштарының ең жоғары тиімділігі баи қалды. Суару суымен бірге күріштің түптену және масақ қалыптастыру кезеңінде дақылды екі қаи тара азот тыңаи тқыштарымен үстеме қоректендіру өнімділіктің 45,7 ц/га арттырды. Судан шөбінен 651-478 ц/га және құмаи дақылдарынан 325-287 ц/га жасыл массасы алынды, тамшылатып суару кезінде маи бұршақ дәнінің өнімділігі 51,5 ц/га құрады, бұл осы дақылдардың егістікке арналған жоғары мелиоративтік қасиеттерін көрсетеді. Ақдала суару массивінің тұзданған тақырлы топырақтарында өсіру үшін ең жақсы мелиоративтік дақылдар маи бұршақ, судан шөбі және құмаи болып табылды.

1. Кван Р.А., Калашников А.А., Парамонов А.И., Калдарова С.М. Водные ресурсы и перспективы их использования в ирригации Республики Казахстан //Водное хозяйство Казахстана . – 2011. - №3. - С. 15-17.

2. Водные ресурсы Казахстана в новом тысячелетии: Обзор. – Алматы, 2004. – 132 с.

3. Ибатуллин С.Р. Водные ресурсы Казахстана и возможности развития ирригации// Проблемы инновационного развития общества: настоящее и будущее. – Алматы: «Эверо», 2009. – С. 15-35.

4. Оспанбаев Ж. Некоторые результаты исследований по капельному орошению риса в Казахстане// Материалы научно-практической конференции «Научноинновационные основы развития рисоводства в Казахстане и странах зарубежья», посвященной 80-летию Казахского научно-исследовательского института рисоводства им. И. Жакаева – Кызылорда: «Ақмешіт баспа үи і», 2012. – С. 351-353.

5. [Электронный ресурс]. Режим доступа: http://www.rusnauka.com/23D2009/Agricole/50006.doc.htm/, свободный .

6. Seyfi K, Rashidi M. Effect of drip irrigation and plastic mulch on crop yield and yield components of Cantaloupe. Int.// J. Agric. Biol.– 2007. - №9 (2).

7. Методика Государственного сортоиспытания сельскохозяйственных культур. Алматы, 2002. – 378 с.

8. Руководство по контролю и обработке наблюдений над фазами развития сельскохозяйственных культур, 1982. - С. 150.

9. Бакаев Н.М., Васько И.А. Методика определения влажности почвы в агротехнических опытах: Методика указания и рекомендации по вопросам земледелия. – Целиноград, 1975. - С. 57-80.

10. ГОСТ 26213-91 Почвы. Методы определения органического вещества.

11. Наследие И.В. Тюрина в современных исследованиях в почвоведении: Материалы Международной научной конференции. Казань, 15-17 октября 2013 г. – Казань: Изд-во - Отечество. - 2013. – 171 с.

12. Ганжара Н.Ф. Почвоведение. – М.: 2001.-394 с.

13. ГОСТ 26951-86 Почвы. Определение нитратов ионометрическим методом.

14. ГОСТ 26205-91 Почвы. Определение подвижных соединений фосфора и калия по методу Мачигина в модификации ЦИНАО.

15. Муха В.Д. Практикум по агропочвоведению. – М.: Колос, 2010. – 367 с.

16. Юдин Ф.А. Методика агрохимических исследований : [По спец. "Агрохимия и почвоведение"]. - 2-е изд., перераб. и доп. – М.: Колос, 1980. – 366 с.

17. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта (с основами статистической обработки результатов исследований ). – 5-е изд., доп. и перераб. – М.: Агропромиздат, 1985. – 351 с.