МҰНАЙМЕН ЛАСТАНУДЫҢ ТОПЫРАҚ-ӨСІМДІК ЖҮЙЕСІНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ӘСЕРІ

Мақала мұнаи ластануының топырақ-өсімдік жүиесіне әсерін зерттеуді шолуға арналған. Жаңажол кен орнының мұнаи өнімдерімен техногендік ластануына баға берілді. Мұнаи өнімдері өсімдік жүиесіне де, топырақ құрылымына да кері әсерін тигізеді. Төгілген мұнаидың өсімдіктерге әсері әр түрлі тәсілдермен - физикалық, химиялық және физиологиялық тәсілдермен жүреді, бұл липидтік мембраналардың зақымдануына, жасушалық мембраналардың өткізгіштігінің бұзылуына әкеледі. Мұнаимен ластану топырақ микроорганизмдері мен топырақ ферменттерінің дамуына ингибациялық әсер етеді. Ластанудың биологиялық белсенділікке әсері (микроорганизмдер, ферменттер) нақты мұнаи фракциясымен баиланысты екендігі анықталды. Топырақтың мұнаи ластануының өсімдіктерге әсері туралы әдеби деректер келтірілген. Топырақ-өсiмдiк жүиесiне мұнаидың ластануы әсерiнiң негiзгi тетiктерi қаралды Сипатталған: топырақ жамылғысының жаи-күиiне экологиялық мониторинг жүргiзу және мұнаидың ластануына ұшыраған топырақты қалпына келтiру жөнiндегi iс-шаралар; мұнаимен ластанған өсімдіктер мен топырақтардың спектрлік сипаттамалары, сондаи -ақ мұнаидың ластануының беинелеу қасиеттерін анықтау тізбегі бар қашықтықтан зондтау деректері берілген. Өсімдік-топырақ жүиесіне мұнаидың ластануының теріс әсерінің негізгі факторлары әдебиетте баиқалғаны, мұнаидың көмірсутектерінің уытты әсері және топырақтың физикалық-химиялық қасиеттерінің өзгеруі болып табылатыны анықталды.

1. Звягинцев, Д. Г. Биология почв / Д. Г. Звягинцев, И. П. Бабьева, Г. М. Зенова — М.: Изд-во МГУ, 2005. — 445 с.

2. Звягинцев, Д. Г. Почва и микроорганизмы / Д. Г. Звягинцев. — М. : Изд- во МГУ им. М. В. Ломоносова, 1987. — 256 с.

3. Колесников, С. И. Экологическое состояние и функции почв в условиях химического загрязнения / С. И. Колесников, К. Ш. Казеев, В. Ф. Вальков. — Ростов н/Д : Ростиздат, 2006. — 385 с.

4. Dean BJ. Recent findings on the genetic toxicology of benzene, toluene,xylenes and phenols. Mutat Res/Rev Genc Toxicol, 1985. – С . 153-181.

5. Speight JG. The Chemistry and Technology of Petroleum. 4th ed. Boca Raton, USA: CRC Press, 2006. – С. 99-140, 177-201.

6. Blumer M, Sass J. Oil pollution: Persistence and degradation of spilled fuel oil. Science, 1972. – С. 1120-1122.

7. Samanta SK, Singh OV, Jain RK. Polycyclic aromatic hydrocarbons: Environmental pollution and bioremediation. Trends Biotechnol, 2002. – С. 243-248.

8. An YJ. Toxicity of benzene, toluene, ethylbenzene, and xylene (BTEX) mixtures to Sorghum bicolor and Cucumis sativus. Bull Environ Contam& Toxicol, 2004. –С. 1006-1011.

9. Андерсон Р.К. и др. Экологические последствия загрязнения почв нефтью // Экология. - 1980. №6. - С. 21-25.

10. Биоиндикация загрязнении наземных экосистем //Под ред. Р.Шуберт. М.: Мир. - 1988. - 137 с.

11. Гаинутдинов М.З., Храмов И.Т., Гилязов М.Ю. Загрязнение почв нефтепромысловыми сточными водами. //Химия в сельском хозяистве. - № 3. 1985. - С. 68-71.