ВЕГЕТАЦИЯ КЕЗЕҢІНІҢ АГРОКЛИМАТТЫҚ ЖАҒДАЙЛАРЫНЫҢ ЖАЗДЫҚ ЖҰМСАҚ БИДАЙ ШЫҒЫМЫНА ӘСЕРІ ЖӘНЕ ҚОРЕКТІК ЭЛЕМЕНТТЕРДІ АЛУ

Жұмыста жаздық жұмсақ бидаидың өнімділігіне және макроэлементтердің жоиылуына әртүрлі гидротермиялық жағдаилардың, прекурсорлар мен минералды тыңаитқыштардың әсері туралы зерттеулер берілген. Бидаи ауыспалы егіспен нөлдік өңдеу технологиясымен әкті қара топырақта Н.П. А.И. Бараев. Асбұршаққа арналған бидаи себу алдында топырақтың бір метрлік қабатындағы өнімді ылғалдың максималды мөлшері 2018 жылы – 130 мм, ең азы 2020 жылы – 84,5 мм болғаны анықталды. Зығыр егілген бидаида өнімді ылғалдың ең көп мөлшері 2017 жылы – 125,1 мм, ал ең азы 2012 жылы – 58,9 мм болды. Бақылау нұсқасында бұршақ және зығыр сабанына егілген жаздық бидаидың максималды өнімділігі 2018 жылы – 21,0 және 19,2 ц/га, ал ең төменгісі – 2012 жылы – 6,5 және 2,6 ц/га алынды. Асбұршақ бидаидың прекурсоры ретінде зерттелген жылдардың 50%-ында ғана зығыр сабағымен салыстырғанда оның өнімділігіне әсер етті. Екі предшественниктердің мәліметтері боиынша, егіс кезінде қатарларға аммофос Р20 енгізгенде зерттелген төрт жыл ішінде аитарлықтаи өсім алынды, ол вегетациялық кезеңнің гидротермиялық жағдаиына баиланысты 1,1-ден 5,7 ц/га-ға деиін болды. Бидаи дәніндегі макроэлементтердің мөлшеріне вегетациялық кезеңнің ылғалдылығы, алдыңғы және тыңаитқыштар аитарлықтаи әсер еткен жоқ. Бидаи дәнінің азотты, фосфорды және калииді жоюы өнімге баиланысты болды, оның деңгеиіне алдыңғы және тыңаитқыштардың ауа раиы жағдаилары әсер етті. Эксперименттің екі предшественнигі мен нұсқалары үшін макронутриенттердің ең көп жоиылуы 2018 жылы, ал ең азы - 2012 жылы баиқалды.

1. Агроклиматические ресурсы Северо–Казахстанскои области [Текст]: научно-прикладнои справочник / Под ред. С.С. Баишоланова. – Астана. – 2017. – 125 с.

2. Зыкин В.А. Экология пшеницы [Текст]: монография/ В.А. Зыкин, В.П. Шмакин, И.А. Белан. – Омск: изд-во ОмГАУ, – 2000. – 124 с.

3. Можаев Н.И. Растениеводство [Текст]/ Н.И. Можаев, К.К. Аринов, А.Н. Нургалиев, А.Н. Можаев. – Акмола. – 1996. – 356 с.

4. Рутц Р.И. Научные основы и практические результаты селекции яровои пшеницы и озимых мятликовых культур в Западнои Сибири [Текст]/ Р.И. Рутц. Новосибирск: РАСХН. Сиб. отд-ние. СибНИИСХ, – 2005. - 624 с.

5. Зыкин В.А. Экологическая пластичность сельскохозяиственных растении (методика и оценка) [Текст]/ В.А. Зыкин, И.А. Белан, В.С. Юсов, [и др.] – Уфа. – 2011. – 97 с.

6. Вильдфлуш И. Р. Современные технологии возделывания сельскохозяиственных культур [Текст]/ И. Р. Вильдфлуш, П. А. Саскевич [и др.]; под ред. И. Р. Вильдфлуша, П. А. Саскевича. – Горки: БГСХА, – 2016. – 383 с.

7. Ряховскии А.В. Агрономическая химия в приложении к условиям степных раионов Россиискои Федерации [Текст]/ А.В. Ряховскии, И.А. Батурин, А.П. Березнев. - Оренбург. – 2004. – С. 283.

8. Елисеев В.И. Влияние систематического внесения различных доз минеральных удобрении на урожаиность яровои мягкои пшеницы [Текст] / В.И. Елисеев// Известия Оренбургского государственного аграрного университета. – 2016. № 6 (62). – С. 16-17.

9. Елисеев В.И. Зависимость содержания белка в зерне яровои мягкои пшеницы от систематического внесения различных доз минеральных удобрении [Текст]/ В.И. Елисеев// Известия Оренбургского государственного аграрного университета. – 2017. – № 2 (64). – С. 14-16.

10. Елисеев В.И., Химическии состав растении яровои пшеницы и вынос питательных веществ с урожаем при длительном применении удобрении [Текст] / В.И. Елисеев, Р.Р. Абдрашитов// Известия Оренбургского государственного аграрного университета. – 2017. – № 6 (68). – С. 237-239.

11. Абдрашитов Р.Р. Влияние основного внесения минеральных удобрении на продуктивность яровои твердои пшеницы в Оренбургском Предуралье [Текст]/ Р.Р. Абдрашитов// дисс. канд. с.-х. наук. – Оренбург, – 2014. – 220 с.

12. Кирюшин В.И. Управление плодородием почв и продуктивностью агроценозов в адаптивно-ландшафтном земледелии [Текст]/ В.И. Кирюшин// Почвоведение. – 2019. – № 9. – С. 1130-1139. DOI: 10.1134/S0032180X19070062.

13. Шафран С.А. Развитие исследования по диагностике минерального питания растении [Текст] / С.А. Шафран// Агрохимия. – 2014. – № 3. – С. 3-11.

14. Наидин П.Г. Географические особенности биологического выноса из почвы азота, фосфора и калия [Текст]/ П.Г. Наидин, И.В. Гулидова// Агрохимия. 1969. – №10. – С. 130-140.

15. Панников В.Д. Почва, климат, удобрение и урожаи [Текст]/ В.Д. Панников, В.Г. Минеев. –М.: Агропромиздат, – 1987. – 512 с.

16. Селянинов Г.Т. О сельскохозяиственнои оценке климата// Труды по сельскохозяиственнои метеорологии. – 1928. Вып. 20. – С. 165-177.

17. Бакаев Н.И., Васько И.А. Методика определения влажности почвы в агротехнических опытах [Текст]/ Н.И. Бакаев, И.А. Васько// Методические указания и рекомендации по вопросам земледелия. – Целиноград. – 1975. – С. 57-80.

18. Вадюнина А.Ф. Методы исследования физических своиств почв [Текст]/ А.Ф. Вадюнина, З.А. Корчагина – Москва: Агропромиздат, – 1986. – 416 с.

19. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта [Текст]/ Б.А. Доспехов. – М.: Агропромиздат, – 1985. – 351 с.

20. Зубаилова Г. И. Агрометеорологические показатели формирования урожая яровои пшеницы в лесостепнои зоне Красноярского края [Текст]/ Г. И. Зубаилова// Автореф. дис. к. с.-х. н. – Москва. – 1982. – 18 с.

21. Журавлева Н.Н. Изменения урожаиности яровои пшеницы в различные по метеоусловиям годы [Текст] /Н.Н. Журавлева, В.А. Сапега, Г.Ш. Турсумбекова// Земледелие. – 2010. – № 1. – С. 35-36.

22. Терехова О.Б. Применение научно обоснованных доз минеральных удобрении на землях сельскохозяиственного назначения нижегородскои области [текст]/ О.Б. Терехова, Н.В. Родыгина, Г.И. Капитанова// Международныи журнал гуманитарных и естественных наук. – 2021. – № 1-1 (52). – С. 57-61.

23. Шустикова Е.П. Эффективность длительного использования минеральных удобрении на черноземе обыкновенном [Текст]/ Е.П. Шустикова, Н.Н. Шаповалова, Е.В. Богатырева// Земледелие. – 2012. – № 3. – С.13-16.