ӨСІМДІК ҚАЛДЫҚТАРЫНЫҢ ЖИНАЛУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ КҮРІШ-ЖОҢЫШҚА АУЫСПАЛЫ ЕГІСТІКТЕРІ ТОПЫРАҒЫНЫҢ ГУМУСТЫҚ ЖАҒДАЙЫНА ӘСЕРІ

Мақалада топырақтың су басу жағдаиында тамыр және өсімдік қалдықтарының агрономиялық рөлін зерттеудің нәтижелері берілген. Ауыспалы егістегі дақылдардың кезектесіп ауысуына баиланысты күріш астындағы күрішті-батпақты топырақтардағы қарашірік күиінің түбегеилі өзгерістерге ұшырамаитыны анықталды. Қарашірік мөлшері мен тамыр массасы мөлшерлері арасында оң корреляция баиқалды. Күріш егетін топырақтың биогенділігі мен құнарлылығы алдыңғы және топырақтың механикалық құрамына тікелеи баиланысты. Түпнұсқа үлгілердегі тамыр массасының ең жоғары мөлшері алдыңда жоңышқа егілген егістігінде болды, бірақ маусымның соңына (күзде) қараи қабатта күріш егу оның 2 есе азаюына әкелді, бұл күріш топырақтарындағы органикалық қалдықтардың минералдануының жоғары жылдамдығын көрсетеді. Осылаиша, алдыңғы және ауыспалы егіске баиланысты органикалық қалдықтардың тұрақты түрленуі жүреді. Бүкіл вегетациялық кезеңде жоңышқа егілген алқап боиымен күріш егілген топырақтарда аэробты талшықты ыдырататын микроорганизмдер басым болды. Жоңышқа егілген алқап аиналымы боиымен күріш егілген топырақтарда да талшықты ыдырататын микроорганизмдердің аэробты формалары басым болды. Маусымдық динамикада талшықты ыдырататын микроорганизмдер санының күрт өсуі баиқалды. Жүргізілген зерттеулер көктемде арпа егілген танаптың топырақ жамылғысының астындағы жоңышқа дақылдары бар топырақта Mucor, Trichoderma тектес саңырауқұлақтардың басым болатынын көрсетті. Жоңышқа егілген алқап қабаты боиындағы топырақтарда актиномицеттер Act.albus және Trichoderma саңырауқұлақтар, ал ;оңышқа егілген алқап аиналымы боиымен егілген топырақтарда шырышты саңырауқұлақтар мен актиномицеттер (Act. albus) басым болды.

1. Ганжара Н.Ф. Концептуальная модель гумусообразования// Почвоведение. - 1997. - №9. - С. 1075-1080.

2. Кудеяров В.Н. Азотно-углеродныи баланс в почве// Почвоведение. - 1999. №1. - С. 73-82.

3. Назарюк В.М. Баланс и трансформация азота в агроэкосистемах. - Новосибирск: СО РАН, 2002. - 257 с.

4. Орлов Д.С. Гумусовые кислоты почв. - М.: МГУ, 1974. - 333 с.

5. Лыков А.Д. Гумус и плодородие почвы. - М.: Моск. рабочии, 1985. - 192 с.

6. Кирюшин В.И. Экологизация земледелия и технологическая политика. М.: МСХА, 2000. – 473 с.

7. Теит Р. Органическое вещество почвы: биологические и экологические аспекты. - М.: Мир, 1991. – 400 с.

8. Кононова М.М. Проблема органического вещества почвы на современном этапе// Органическое вещество целинных и освоенных почв. - М.: Наука, 1972. - С. 7–29.

9. Лыков А. М., Еськов А. И., Новиков М. Н. Органическое вещество пахотных почв Нечерноземья. - М.: РАСХН, 2004. - 630 с.

10. Лошаков В. Г. Севооборот и плодородие почвы. - М.: ВНИИА, 2012. - 512 с.

11. Лошаков В. Г. Зеленые удобрения в земледелии России (к 150-летию со дня рождения Д. Н. Прянишникова). - М.: ВНИИА, 2015. - 300 с.

12. Александрова Л.Н. Органическое вещество почвы и процессы его трансформации. - Л.: Наука. 1980. - 287 с.

13. Аристовская Т.В. Микробиологические процессы почвообразования. - Л.: Наука, 1980. - 187 с.

14. Кононова М.М. Органическое вещество почв, его природа, своиства и методы изучения. - М.: АН СССР, 1963. - 314 с.

15. Burns R.G., Martin J.P. Biodegradation of organic residues in soil// Microfloral and Faunal Interactions in Natural, and Agro-ecosystems. M.J.Mitchell, J.P.Nakos (Eds). Boston, 1986. - P. 137-202.

16. Jenkinson D.S. Studies on decomposition of plant material in soil. V. The effects of plant cover and soil type on the loss of carbon from 14C-labelled rye grass decomposing under field conditions// J. Soil Sci. -1977. - V. 28. - P. 424-434.

17. Фокин А.Д. Идеи В.В. Докучаева и проблема органического вещества почв //Почвоведение, 1996. - №2. - С. 187-196.

18. Семенов В.М., Кузнецова Т.В., Иванникова Л.А., Семенова Н.А., Лисова Е.П. Участие растительнои биомассы в формировании активнои фазы почвенного азота// Агрохимия. - 2001. - №7. - С. 5-12.

19. Mueller Т., Jensen L.S., Nielsen N.E., Magid J. Turnover of carbon and nitrogen in a sandy loam soil following incorporation of chopped maize plants, barley straw and blue grass in the field// Soil Biology and Biochem. - 1998. - V.30. - P. 561-571.

20. Nicolardot В., Recous S., Mary B. Simulation of С and N mineralisation during crop residue decomposition: a simple dynamic model based on the C:N ratio of the residues// Plant and Soil. - 2001. - V. 228. - P. 83-103.

21. Trinsoutrot et al, 2000a; 2000b и другие) Trinsoutrot I. Recous S., Mary B. Nicolardot В. С and N fluxes of decomposing 13C and 15N Brassica napus L.: effects of residue composition and N content// Soil Biology and Biochem. - 2000. - V. 32. - P. 1717-1730.

22. Trinsoutrot I., Recous S., Bentz В., Lineres M., Cheneby D., Nicolardot B. Biochemical quality of crop residues and carbon and nitrogen mineralization kinetics under nonlimiting nitrogen conditions// Soil Sci. Soc. Amer. J. - 2000. - V. 64. - P. 918-926.

23. Карабалаева Р.М., Мамутов Ж.У., Чулаков Ш.А. Динамика фитомассы в такыровидных почвах рисовых полеи. В кн.: Повышение продуктивности почв рисовых полеи. - М., 1975. - С. 48-53.

24. Розанов А.Н. Сероземы Среднеи Азии. - 1951. - С. 178-203.

25. Карагуишиева Д.К. Микрофлора такыровидных почв низовии р. Или// Труды Института почвоведения АН КазССР. - 1969. - Т. 16. - С. 24-41.

26. Чулаков Ш.А. Плотность микронаселения почв Кзыл-Ординского массива орошения// Вестник АН КазССР, 1958. - № 8. - С. 83-88.

27. Гельцер Ф.Ю., Ласукова Т.П. Влияние культур на плодородие почвы в условиях орошаемого земледелия Среднеи Азии. – Ташкент, 1954.

28. Ибраева М.А. Плодородие рисово-болотных почв Акдалинского массива орошения (на примере АФ «Бирлик»)// Почвоведение и агрохимия. - 2021. - № 2. С. 5-19.

29. Илялетдинов А.Н., Микробиологические превращения азотосодержащих соединении в почве. - А., 1976. - 282 с.

30. Жуков А. И., Попов П. Д. Регулирование баланса гумуса в почве. — М.: Росагропромиздат, 1988. - 40 с.