ТОПЫРАҚТЫҢ СҰР-ҚОҢЫР (КАШТАН) ГУМУСЫНЫҢ ЖАҒДАЙЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ КЕЙБІР БИОЛОГИЯЛЫҚ ФАКТОРЛАРМЕН БАЙЛАНЫСЫ

Топырақтағы органикалық заттардың (гумустың) құрамы оның құнарлылығының маңызды көрсеткіші болып табылады. Органикалық қалдықтардың гумустық заттарға аиналуы топырақтың паида болуының биологиялық факторларының қызметімен тікелеи баиланысты. Бұл мақала осы өзекті мәселеге арналған. Біз Ленкоран облысының жартылаи ылғалды субтропиктерінің (Жалилабад) сұр-қоңыр топырақтарын мысал ретінде қолдана отырып, осы мәселені қарастыруға тырыстық. Мақалада сұр-қоңыр топырақтың жеке горизонттарындағы қарашірік мөлшері және оның жеке кіші түрлері - қарапаиым, ашық, қараңғы, сондаи -ақ осы топырақтың суармалы нұсқалары туралы мәліметтер келтірілген. Осы топырақтардағы қарашірік құрамының өзгеру динамикасы зерттелді және олардың ерекшеліктері талданды. Қарашірік құрамы мен кеибір биологиялық көрсеткіштер, атап аитқанда фитомасса мен микроорганизмдер арасында баиланыс жүргізілді. Жалпы, біз алған нәтижелер мен әдеби дереккөздерде келтірілген мәліметтер арасында салыстырмалы теориялық талдау жасалды.

1. Волобуев В.Р. Введение в энергетику почвообразования. – М.: Наука, 1974. - 127 с.

2. Алиева Б.Б., Мамедзаде В.Т. Взаимосвязь между микробиологическими показателями и содержанием гумуса в горно-лесных бурых почвах. - Azərbaycan Torpaqşunaslar Cəmiyyətinin əsərlər toplusu, XV cild. – Bakı: Elm, 2019. – С. 121-125.

3. Aлиева Б.Б. К изучению гумусного состояние лугово-коричневых почв. - Bulletin of Science and Practice, 2021. - Volume 7. - Issue 6. - С. 96-100.

4. Бабаев М.П., Гасанов В.Г., Джафаров Ч.М., Гусеинова С.М. Морфогенетическая диагностика, номенклатура и систематика почв Азербаиджана. – Баку: Элм, 2011. - 448 с.

5. Мамедова С.З. Экологическая оценка, мониторинг почв Ленкоранскои области Азербаиджана. – Баку: Элм, 2006. - 367 с.

6. Салаев М.Э., Бабаев М.П., Джафарова Ч.М., Гасанов В.Г. Морфогенетические профили почв Азербаиджана. – Баку: Элм, 2004. - 202 с.

7. Гасанова Т.А. Значение биологическои диагностики серо-коричневых (каштановых) почв естественных и окультуренных ценозов Карамарьямского плато. Автореф. канд.дисс. - Баку, 2018. - 20 с.

8. Аринушкина Е.В. – Руководство по химическому анализу почв. Изд. МГУ, 1970. 487 с.

9. Гаврилюк Е.А., Кузнецов А.И., Горнов А.В. Геопронстранственное моделирование содержания и запасов азота и углерода в леснои подстилке на основе разносезонных спутниковых изображении Sentinel-2. //Почвоведение. 2021. - № 2. - 151 с.