ФОСФОР ТЫҢАЙТҚЫШТАРЫН ҰЗАҚ МЕРЗІМ ҚОЛДАНУДЫҢ АШЫҚ-ҚАРА ҚОҢЫР ТОПЫРАҚТЫҢ ФОСФАТ РЕЖИМІ МЕН ҚАНТ ҚЫЗЫЛШАСЫНЫҢ ӨНІМДІЛІГІНЕ ӘСЕРІ

Мақалада ашық-қара қоңыр топырақта өсірілген қант қызылшасына қолданылған фосфор тыңайтқыштарының нормаларына байланысты фосфат режимінің өзгеруі мен қант қызылшасы өнімділігінің көпжылдық мәліметтері келтірілген. Азот-калий фонында (NK) ұзақ және жүйелі түрде фосфор тыңайтқыштарын қолдану кезінде, топырақтың жыртылатын және төменгі қабаттарында фосформен қамтамасыз етілудің әртүрлі деңгейлері жасалды. Ауыспалы егістік пен дара дақыл егісі жағдайында қант қызылшасына фосфор тыңайтқыштарының бір, бір жарым және екі еселенген нормаларын жүйелі түрде қолдану, тек топырақтағы жылжымалы фосфордың мөлшерін 49,0; 51,9; 59,0 мг/кг дейін жоғарылатып ғана қоймай, фосфордың өсімдіктер үшін сіңімді түрлері бос байланысқан және әртүрлі негізді фосфаттардың (Ca-P_I + Ca-P_II) мөлшерін арттырады. Қант қызылшасының дара дақыл егістігінде фосфор тыңайтқышының нормаларының әсерінен бос байланысқан және әртүрлі негіздегі фосфаттардың (Ca-P_I + Ca-P_II) мөлшері 94-106 мг/кг және 279-297 мг/кг, ал ауыспалы егістік жағдайында олардың мөлшері сәйкесінше 89-104 және 265-296 мг/кг дейін жоғарылайды. Ашық-қара қоңыр топырақтың фосфат режимінің жақсаруына байланысты ауыспалы егістікте қант қызылшасының өнімділігі 507,8-561,6 ц/га, ал дара дақыл егістігінде 492,8-543,1 ц/га және қанттылығы 16,0-16,3 % артады.

1. Анохин В.С. Фосфорные удобрения и содержание подвижных форм фосфора в почвах Кемеровской области// Агрохимический вестник – 2006. - № 3. – С. 30-32.

2. Jiang, M.; Shen, M.X.; Shen, X.P.; Dai, Q.G. Effect of long-term fertilization pattern on weed community diversity in wheat field// Sci. Rep. - 2018. - № 8. P. 1–7.

3. Vincent A.G., Turner B.L.; Tanner E.V.J. Soil organic phosphorus dynamics following perturbation of litter cycling in a tropical moist forest// Eur. J. Soil Sci. – 2010. - № 61. P. 48–57.

4. Митрофанова Е.М. Фосфатный режим дерново-подзолистой почвы при длительном применении органических и минеральных удобрении // Агрохимия – 2014 - № 9 – С. 13-19.

5. Hedley M.J., Stewart J.W.B., Chauhan B.S. Changes in Inorganic and Organic Soil Phosphorus Fractions Induced by Cultivation Practices and by Laboratory Incubations// Soil Sci. Soc. Am. J. – 1982. - № 46. P. 970–976.

6. Mehmood A., Akhtar M., Khan K., Khalid A., Imran M., Rukh S. Relationship of Phosphorus Uptake with Its Fractions in Different Soil Parent Materials// Int. J. Plant Soil Sci. – 2015. - № 4, - P. 45–53.

7. Williams A., Bo rjesson, G., Hedlund K. The effects of 55 years of different inorganic fertilizer regimes on soil properties and microbial community composition// Soil Biol. Biochem. – 2013. - № 67. P. 41–46.

8. Борисов В.А. Фосфатный режим аллювиальной луговой почвы после 30-летнего применения минеральных удобрений в овоще-кормовом севообороте// Агрохимия. - 2014. - № 1. – С. 23-26.

9. Заришняк А.С. Фосфатный режим чернозема оподзоленного при длительном применении удобрений // Агрохимия. – 2014 - № 4 – С. 20-26.

10. Басибеков Б.С., Торшина О.Б. Баланс фосфора в свекловичном севообороте на светло-каштановой почве Юго-востока Казахстана. Агрохимия. - 1978. - № 8. – С.17-21.

11. Пономарева А.Т. Баланс питательных веществ в земледелии Казахстана и улучшение почвенного плодородия в связи с применением удобрений // Повышение продуктивности почв Казахстана. - Алма-Ата: Наука, 1980. – С. 11-20.

12. Пономарева А.Т. Продуктивность кормовых культур в зависимости от обеспеченности лугово-каштановой почвы фосфором, применение удобрений и баланса питательных веществ// Тр. КазСХИ. - 1989. – С. 24-47.

13. Басибеков Б.С. Влияние длительного применения фосфорных удобрений на фосфорный режим светло-каштановой почвы и продуктивность культур севооборота //Агрохимия. - 1975. - № 7. – С. 22-28.

14. Басибеков Б.С., Торшина О.Б. Баланс фосфора в свекловичном севообороте на светло-каштановой почве Юго-Востока Казахстана// Агрохимия. - 1978. - № 8. – С. 17-25.

15. Басибеков Б. С., Торшина О.Б. Баланс калия в свекловичном севообороте на светло-каштановой почве Юго-востока Казахстана//Агрохимия. - 1981. - № 10. – С.42-49.

16. Елешев Р.Е. Эффективность различных форм фосфорных удобрений в условиях Казахстана// Справочник по применению удобрений. Алма-Ата: Кайнар. - 1980. – С. 80-83.

17. Елешев Р.Е., Есполов Е.И. Урожайность сахарной свеклы при ленточном и разбросном внесении основного минерального удобрения// Вестник сельскохозяйственной науки Казахстана. - 1982. - № 3. – С. 12-14.

18. Елешев Р.Е. Фосфорные удобрения и урожай. - Алма-Ата: Кайнар, 1984. – 159 с.

19. Елешев Р.Е., Иванов A.Л. Фосфорный режим карбонатных почв юго-востока Казахстана и его изменение в связи с применением удобрений // Агрохимия. - 1986. - №2. – С. 25-29.