ӨҢДЕУ ФАКТОРЛАРЫНЫҢ КҮРІШ ӨНІМДІЛІГІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІНЕ ӘСЕРІ

Мақалада Ленкоран-Астарин аймағының тәжірибе танабының күңгірт-сұр топырақтарында жүргізілген негізгі агрохимиялық зерттеулер нәтижелері келтірілген. Зерттелетін учаске топырағының агрохимиялық көрсеткіштерін талдау нәтижелері топырақ үлгілеріндегі рН әлсіз қышқыл екенін көрсетті, 0-30 см тереңдікте 6,12-5,87 және 30-60 см тереңдікте 5,98 - 6,20 аралығында ауытқиды. Зерттелген топырақтарда карбонаттар жоқ, құнарлы, жыртылу қабатындағы қарашірік мөлшері орта есеппен 3,03- 3,14 %-дан (3,045-3,157), 30-60 см тереңдікте 1,63-1,73 %-ға дейін ауытқиды (1,618-1,751), ал 60-90 см тереңдікте ол 1,05 % құрайды (1033-1065). Жылжымалы фосфордың мөлшері (P₂O₅) 1 кг топыраққа орта есеппен 30,9 - дан 34,1 мг-ға дейін, ал алмаспалы калийдің мөлшері 317-ден 327 мг-ға дейін. Тәжірибе жұмыстары зерттелетін аймақтың күңгірт-сұр топырақтарында «Хашими» күріш сұрпымен жүргізілді. Өңдеу әдістеріне байланысты «Хашими» күріш сұрпының құрылымдық элементтерінің өзгеруінің негізгі факторлары анықталды. Күріш дақылының құрылымдық параметрлері егу мерзіміне, көшеттерге және тыңайтқыш нормаларына байланысты өзгергені анықталды. Мамырдың 1-ші және 3-ші онкүндігінде отырғызылған күріш нұсқаларының зерттеу нәтижелері берілген. Ең жоғары көрсеткіштер мамыр айының бірінші онкүндігінде N₁₂₀P₈₀K₆₀ қоректік режимінде, гектарына себу мөлшері 1,7 млн/данадан алынды. Тыңайтқыштар қолданылмаған нұсқада өнімнің құрылымдық элементтері мен топырақ-климаттық жағдайлар арасындағы жоғары корреляциялық байланыс анықталды.

1. Bouman, B.A., Humphreys E., Tuong T.P., Barker, R. Rice and water// Adv. Agron, 2007. - P. 187–237.

2. Fageria N.K. Yield physiology of rice// Plant Nutr. - 2007. - P. 843–879.

3. Banwart S. Save our soils/ /Nature. – 2011. - P. 151–152.

4. Seck, P. A., Diagne, A., Mohanty, S., Wopereis M.C. Crops that feed the world rice// Food Secur., 2012. - P. 7–24.

5. Chen X.P., Cui Z.L., Fan M.S., Vitousek P., Zhao M., Ma W.Q. Producing more grain with lower environmental costs// Nature. – 2014. P. 486–489.

6. Ju X.T., Xing G.X., Chen X.P., Zhang S.L., Zhang L.J., Liu X.J Reducing environmental risk by improving N management in intensive Chinese agricultural systems. - Natl AcadSci USA, 2009. P. 3041–3046.

7. Tilman D., Cassman, K.G., Matson, P.A., Naylor, R., Polasky, S. Agricultural sustainability and intensive production practices// Nature. – 2002. P. 671–677.

8. Peng S.B., Huang J.L., Sheehy J.E., Laza R.C., Visperas R.M., Zhong X.H. Rice yields decline with higher night temperature from global warming. - Natl AcadSci USA, 2004. – P. 9971–9975.

9. Sakamoto T., Matsuoka M. Identifying and exploiting grain yield genes in rice. - CurrOpin Plant Biol, 2008. - P. 209–214.

10. Ali EA. Grain yield and nitrogen use efficiency of pearl millet as affected by plant density, nitrogen rate and splitting in sandy soil. Amer-Eurasian// Agri& Environ Sciences. – 2010. – P. 327–335.

11. Bouman, B. A. Water-wise rice production// Proceedings of the International Workshop on Water-wise Rice Production. - Los Banos, Philippines: International Rice Research Institute, 2002. – 356 pp.

12. Dou F., Soriano J., Tabien R.E., Chen K. Soil Texture and Cultivar Effects on Rice (Oryza sativa, L.) Grain Yield [Electronic resource]/ Yield Components and Water Productivity in Three Water Regimes. - 2016. - Access mode: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0150549, free

13. Gleick P.H. Water crisis: a guide to the world’s fresh water resources. - Pacific Institute for Studies in Development: Oxford University Press. - New York, 1996. - 473 p.

14. Postel S. Last Oasis: facing water scarcity. Norton and Company. - New York, 1997. - 239 p.

15. McDowell R. W., Cade-Menun, B., Stewart, I. Organic phosphorus speciation and pedogenesis: analysis by solution ³¹P nuclear magnetic resonance spectroscopy// Eur. J. Soil Sci. - 2007. - P. 1348–1357.

16. Turner B., Condron L., Richardson S., Peltzer D., Allison V. Soil organic phosphorus transformations during pedogenesis// Ecosystems. – 2007. - P. 1166–1181.

17. Huang L.M., Zhang G.L., Thompson A., Rossiter D.G. Pedogenic transformation of phosphorus during paddy soil development on calcareous and acid parent materials// Soil Sci. Soc. Am. – 2013. - P. 2078–2088.

18. Vincent A. Soil organic phosphorus transformations in a boreal forest chronosequence// Plant Soil. – 2013. - P. 149–162.

19. Turner B., Wells, A., Condron L. Soil organic phosphorus transformations along a coastal dune chronosequence under New Zealand temperate rain forest// Biogeochem. – 2014. – P. 595–611.

20. Dospekhov B.A. Methodology of field experiments. – M: Agro promizdat, 1985. - P. 351.

21. Hajimammadov I.M., Talai J.M., Kosayev E.M. Agrochemical analysis methods of soil, plants, and fertilizers. – Baku: Muallim, 2016. - P. 131.

22. Musayev A.C., Huseynov H.S., Mammadov Z.A. Methodology of field experiments on research work in the field of selection of grain crops. – Baku, 2008. - 87 p.